Türkiyənin müdafiə sənayesinin yüksəlişi dünyanın qarşıdurma dövrünə qədəm qoyduğu bir mərhələyə təsadüf etdi. "Baykar"ın yüksəlişi, robot müharibəsi və dron həllərinin getdikcə daha güclü bir yerə sahib olduğu müdafiə texnologiyaları tendensiyaları ilə kəsişdi.
Bizimyol.info xəbər verir ki, Hudson İnstitutunun baş analitiki Dr. Can Kasapoğlu qlobal müdafiə konyukturasının dəyişdiyi bu günlərdə "AA"ya Baykarın müdafiə sənayesindəki irəliləyişlərindən yazıb.
Türk müdafiə sənayesindəki tendensiyalara və xüsusilə də sözügedən ekosistemdə kritik rolu olan "Baykar" kimi akyorlara obyektiv və analitik yanaşmaq üçün qlobal müdafiə konyukturasını həssaslıqla qiymətləndirmək lazımdır. Bu baxımdan dünya çox təhlükəli bir yerə çevrilib və bu vəziyyət artmağa meyllidir. Soyuq Müharibədən sonrakı sülh dövrü sürətlə öz yerini münaqişənin yeni mərhələsinə verir.
Ümumiyyətlə, Türkiyə müdafiə sənayesinin yüksəlişi belə bir konyukturada baş verdi. Bu yüksəliş təkcə Türkiyənin hərbi potensialı üçün deyil, həm də NATO alyansının geosiyasi prioritetləri üçün kritik əhəmiyyətə malikdir.
Xüsusilə, Türkiyənin beynəlxalq səviyyədə ən çox danışılan müdafiə aktoru olan "Baykar"ın müdafiə texnologiyaları profili qlobal səviyyədə texnoloji qırılma nöqtəsi ilə kəsişir. Rusiya-Ukrayna müharibəsindən alınan dərslər göstərir ki, robot sistemlər müharibə və bir çox səviyyələrdə əməliyyat mühitində getdikcə daha həlledici olacaq.
“Sülh Paylaşımı” yox olur
Qlobal hərbi xərcləri və silah ticarətini izləyən Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun (SIPRI) son hesabatına görə, 2023-cü il qlobal müdafiə ekosistemi üçün mühüm mərhələ olub. SIPRI məlumatları göstərir ki, qlobal hərbi xərclər 6,8 faiz artaraq 2023-cü ildə 2,443 trilyon ABŞ dollarına çatacaq. Bu göstərici 2009-cu ildən bəri qeydə alınan ən böyük artımdır. Xülasə, müşahidə edirik ki, dünya sürətlə silahlanmağa meyllidir.
Rusiyanın keçmiş sovet məkanında Ukraynaya hücumları, Yaxın Şərqdə regional xarakter alaraq zorakılığını artıran, nəticədə İranın öz ərazisindən raket və dron hücumu edərək İsraili hədəf alması ilə nəticələnən eskalasiya tendensiyası və Asiya-Sakit Okean regionunda gərginlik bölgədə bir çox ölkəni sülh axtarmağa məcbur edib. İş o yerə çatıb ki, Böyük Britaniyanın müdafiə naziri Qrant Şapps kameralar qarşısında Soyuq Müharibədən sonrakı sülh dividentinin sona çatdığını bildirib.
Soyuq Müharibədən sonra ilk dəfə olaraq bir çox aktorlar öz silahlı qüvvələrinin döyüş hazırlığı səviyyələrinin gücləndirilməsinə və müdafiə sənayesində istehsal həcminin artırılmasına üstünlük veriblər. 11 sentyabr terror hücumlarından sonra müdafiə gündəmində üstünlük təşkil edən aşağı intensivlikli münaqişələr indi dövlətlərarası müharibə riskləri və regional yayılma riskləri ilə əvəzlənib. Bu təhdid mühiti NATO-nun Avropalı müttəfiqlərinin müdafiə xərclərini 2024-cü ildə rekord həddə - 380 milyard dollara yüksəldib.
Münaqişə bölgələri və sülh dövrünün sonu
Ukraynada vəziyyət tədricən ucu açıq müharibəyə çevrilir. Bu müharibə artıq bir çox aktorları da cəlb edib. Şimali Koreya və İranın Rusiyaya verdiyi hərbi dəstək vəziyyətin ciddiliyini əks etdirir. Əslində, ötən il Tatarıstanda qurulan Rusiya-İran müştərək pilotsuz təyyarə zavodu və Şimali Koreyanın Kremlin davam edən hücumlarına dolu artilleriya sursatları verməsi Kreml-Pxenyan-Tehran münasibətlərinin sürətlə dərinləşdiyindən xəbər verir.
Biz Yaxın Şərqdə və Şimali Afrikada, eləcə də keçmiş sovet coğrafiyasında gərgin münaqişə meyllərini müşahidə edirik. İranın İsrailə pilotsuz təyyarə və raket hücumu da Livan Hizbullahı və Yəmən Husiləri kimi İranın dəstəklədiyi bir çox qrupların iştirak etdiyi münaqişələrin gedişatını göstərdi. Dünyanın sülh dövründən münaqişə spiralına girdiyini göstərən başqa bir əlamət də Yaxın Şərqdəki silsilə münaqişələrdir.
Keçmiş sovet coğrafiyası və daha geniş Yaxın Şərq coğrafiyasından başqa, yaxından izlənilməli olan başqa bir alov nöqtəsi Asiya-Sakit Okean və xüsusilə də Tayvan məsələsidir. Çünki Çinin Tayvanı mümkün ilhaqı Yaxın Şərqdəki münaqişə mühitindən və Rusiya-Ukrayna müharibəsindən fərqli olaraq ABŞ Silahlı Qüvvələrinin birbaşa iştirakını tələb edəcək.
Robot döyüş qabiliyyəti əsri
Türkiyənin müdafiə sənayesini, dolayısıyla "Baykar"ı yuxarıda qeyd etdiyimiz beynəlxalq konyukturada qiymətləndirmək lazımdır.
2-ci Qarabağ Müharibəsi, yəqin ki, robot döyüş qabiliyyətinin və göstərilən miqyasda "Baykar" həllərinin ən aydın şəkildə müşahidə edildiyi sahələrdən biridir. Sözügedən münaqişədə Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin inventarında olan "Bayraktar TB2"lərin ciddi döyüş uğurları əldə etdiyi müşahidə edilib. İş o yerə çatıb ki, hətta silahlı pilotsuz hava aparatlarını (SİHA) 2-ci Qarabağ müharibəsində kritik qərar silahları kimi təsvir edən məqalələr dərc olunub. Daha yeni bir nümunədə "Bayraktar TB2"lərin xüsusilə davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlanğıcında Rusiyanın təchizat sistemini pozmaqda mühüm rol oynadığını müşahidə etdik.
Bununla belə, bu sətirlərin müəllifinin ABŞ Vestpoint Hərbi Akademiyasında verdiyi müsahibədə istifadə etdiyi kimi, "Baykar"ın həll portfeli Uçan Kalaşnikov "Bayraktar TB2"dən çox-çox kənara çıxır. Əslində şirkətin parlayan ulduzu hava döyüşü və pilotlu-pilotsuz komanda ilə birgə əməliyyatlar həyata keçirə bilən "Kızılelma" kimi strateji pilotsuz təyyarələr, dərin zərbə qabiliyyəti inkişaf etdirmiş yüksək hündürlükdə pilotsuz təyyarə "Akıncı", aeroballistik raket və qanadlı raket sertifikatları ilə "TCG Anadolu" və "Yapon Izumo" sinifi kimi dəniz aviasiyasında platformalarla inteqrasiya oluna bilən qatlanan qanad "Bayraktar TB3" SİHA və "Kemankeş" ailəsində inkişaf etdirilən ağıllı mobil sursat da mühüm rol oynayır. Xülasə, şirkətin ixrac portfelindəki hər bir həll müxtəlif konsepsiyalara və müxtəlif əməliyyat dizaynlarına (CONOPS) uyğun gəlir.
Belə istedadlar dəsti "Baykar"ı beynəlxalq silah bazarında uğurlu mərhələyə gətirib çıxardı. 2023-cü ildə imzalanan "Bayraktar" "Akıncı" SIHA satışı və texnologiya transferi kimi kritik məsələləri ehtiva edən "Baykar"-Səudiyyə Ərəbistanı müştərək istehsal müqaviləsi söz mövzusu ixrac uğurlarından biridir. Sözügedən müqavilədə Türkiyənin PUA istehsalçısı "Baykar" ABŞ-ın Konqresin bürokratik refleksləri ucbatından silahlı strateji pilotsuz uçan aparat sistemlərini sata bilmədiyi Çinin hakim olduğu bazardan gəlirli pay alıb və bundan faydalanıb. NATO ölkəsi olaraq Türkiyənin çox kritik bir bazarda Pekini tarazlaması həm siyasi, həm də hərbi baxımdan məna kəsb edir.
"Baykar"ın gələcək yol xəritəsində iki tendensiya ön plana çıxacaq. Bu cərəyanlardan birincisi qiymətli zəka və kinetik hücum elementi olan "Kemankeş" tutumunun ailənin ikinci məhsulunun tətbiqi ilə tədricən təkmilləşməsidir. Xüsusilə "Kemankeş" kimi sistemlər süni intellektin üfüqlərini əks etdirmək üçün çox uyğundur. Kritik güc çarpanı olaraq xarakterizə edilən "Red Apple" pilotsuz döyüş təyyarəsinin gələcəyi ikinci tendensiya kimi görünür. Çünki "Kızılelma" bizə "Baykar"ın nə dərəcədə müasir hava qüvvələrinin bir parçası olduğunu göstərəcək.
Ekosistem və müdafiə dinamikası
"Baykar" türk müdafiə sənayesində yeganə önəmli aktor deyil. Məsələn, pilotsuz uçuş imkanları məhsul portfelində Türk Təyyarə Sənayesi Anonim Cəmiyyətinin (TAİ) "ANKA" seriyası və "STM" kamikadze dron həlləri diqqət çəkir. Sözügedən həllərlə yanaşı, "METEKSAN" tərəfindən hazırlanan və NATO təlimlərində sübuta yetirilən, Türk robotlu döyüş sistemlərinin müxtəlif sahələrdə əks olunduğu "ULAQ" silahlı pilotsuz dəniz vasitəsi ailəsi, o cümlədən "ULAQ KAMA" kamikadze pilotsuz uçan aparatı da diqqət çəkir. Digər tərəfdən, davam edən pilotsuz quru vasitəsi proqramları Türkiyənin müdafiə sənayesi ekosistemində robot döyüş qabiliyyətinin hər sahədə getdikcə daha geniş yayıldığını göstərir.
Xülasə, türk müdafiə sənayesinin yüksəlişi dünyanın qarşıdurma dövrünə qədəm qoyduğu bir mərhələyə təsadüf etdi. "Baykar"ın yüksəlişi, robot müharibəsi və dron həllərinin getdikcə daha güclü bir yerə sahib olduğu müdafiə texnologiyaları tendensiyaları ilə kəsişdi. Türkiyənin 5,5 milyard dollarlıq müdafiə ixracında 1,7 milyard dollar təşkil edən "Baykar", hərbi kontekstdə “zamanın ruhu”nun əksidir. Təbii ki, dünyanın ikinci Soyuq Müharibə dövrünə sürükləndiyi bir konyukturada NATO-ya alyansın hər bir üzvündən robot müharibəsi kimi daha yüksək səviyyəli imkanlar lazımdır.
Qadir, Bizimyol.info
