Ukraynanın ərzaq təhlükəsizliyini birbaşa hədəfə alan Rusiya Kiyev administrasiyasına müharibə çərçivəsində siyasi məqsədləri istiqamətində daha da təzyiq göstərməyi planlaşdırır.
Bizimyol.info xəbər verir ki, Milli Kəşfiyyat Akademiyasından Mehmet Çağatay Gülər "AA" üçün Rusiya ilə Ukrayna arasındakı taxıl müharibəsinin miqyası və Qara Dəniz Taxıl Dəhlizinin niyə yenidən işə salınması barədə yazıb.
Rusiya-Ukrayna müharibəsində 2 ili geridə qoyduq. Bu müddət ərzində müharibə həm regional paradiqmalara, həm də qlobal dinamikaya dərindən təsir etməkdə davam edir. Qlobal ərzaq təhlükəsizliyi bəlkə də ən mühüm təsir sahələrindən biridir. Rusiya və Ukrayna qlobal miqyasda iki ən böyük taxıl istehsalçısı olduqları üçün istehsaldakı fasilələr, kənd təsərrüfatı infrastrukturlarının hədəflənməsi və bunun nəticəsində kənd təsərrüfatı məhsullarının ixracı qlobal kənd təsərrüfatı bazarlarında ciddi çatışmazlıqlara səbəb olur. Xüsusilə, buğda və qarğıdalı kimi məhsulların tədarükünün azalması qlobal ərzaq böhranı ehtimalını artırır.
Rusiyanın səssiz silahı: Taxıl
Qlobal miqyasda taxıl böhranı kimi görünən bu vəziyyət Moskva tərəfindən davam edən müharibənin başqa bir tərəfi kimi dəyərləndirilir. Hətta qeyd olunur ki, sözügedən böhran Rusiya üçün mühüm fürsət pəncərələri təqdim edir. Bu məqamda Kreml administrasiyasının taxıl böhranından və səbəb olduğu ərzaq təhlükəsizliyindən silah kimi istifadə etdiyi düşünülür. Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin (CSIS) tədqiqatçıları da bu məsələ ilə bağlı hesabat dərc ediblər. Hesabatda tədqiqatçılar Rusiyanın keçmiş prezidenti Dmitri Medvedevə istinad edərək ərzağı Rusiyanın “səssiz silahı” adlandırıblar. Bu yanaşma hibrid müharibə nəzəriyyəsini, yəni hərbi güclə birlikdə qeyri-hərbi vasitələrin istifadəsini və Rusiyanın bu çərçivədə qəbul etdiyi strategiyaları xatırladır.
Bəs, Rusiya həqiqətən də ərzaqdan silah kimi istifadə edirsə və böhranı fürsətə çevirirsə, buna necə nail olur? Rusiya sonda nəyə nail oldu və nəyə nail olmağı planlaşdırır? Bu taxıl müharibəsində qalib varmı? Son həftələrdə ABŞ-da fəaliyyət göstərən Politico yayım şirkəti “Rusiya qlobal taxıl müharibəsində qalib gəlir” başlıqlı məqaləsi ilə bu suallara aydın şəkildə cavab verib. Ancaq Rusiyanın necə və nə qazandığını təfərrüatlandırmaq faydalı olardı.
Rusiya taxıl müharibəsində necə qalib gəlir?
Hər şeydən əvvəl Rusiya Ukraynanın kənd təsərrüfatı sektorunu və ondan əldə etdiyi kommersiya gəlirlərini müharibə başlayandan bəri hədəfə alır. Bu kontekstdə Ukraynanın taxıl istehsalının qarşısı alınır və ticarət yolları kəsilir, daşınmalar pozulur. Son nəticədə Rusiya tərəfi üçüncü ölkələrin Ukrayna ilə ticarət və qarşılıqlı asılılıq münasibətlərinə xələl gətirir. Rusiya təkcə bunu etmir, həm də taxıl ixrac etməklə Ukraynanın buraxdığı bu boşluğu doldurur. İkincisi, Rusiya sözügedən boşluğu doldurmaq və böhranı fürsətə çevirmək üçün öz istehsalını xeyli artırır və bazar dəyərindən xeyli aşağı qiymətə satır. Nəhayət, Moskva Ukraynanın ərzaq təhlükəsizliyini bilavasitə hədəfə almaqla Kiyev administrasiyasına müharibə çərçivəsində siyasi məqsədlərinə uyğun təzyiqləri daha da artırmağı planlaşdırır. Onun Ukraynada hücum etdiyi rayonların kənd təsərrüfatı ilə zəngin olması bunun mühüm göstəricisidir. Əslində, Ukraynanın arpa, buğda və günəbaxan istehsalının beşdə birini bu gün hücuma məruz qalan Donetsk, Luqansk, Xerson və Zaporojya vilayətləri qarşılayıb.
Müharibədən əvvəl vəziyyət necə idi?
Müharibədən əvvəl Ukrayna illik 60 milyon ton taxıl ixracı ilə dünya ehtiyacının təxminən 10 faizini ödəyirdi. Kənd təsərrüfatı sektoru Ukraynanın ixrac gəlirlərinin demək olar ki, yarısını və məşğulluğun 15 faizini əhatə edirdi. Sözügedən ixracat əsasən Afrika və Yaxın Şərq ölkələrinə edilib. Bunu daha ətraflı araşdırsaq, Saharaaltı Afrika ölkələri arasında Efiopiyanın buğda ehtiyacının 45 faizi, Mavritaniyanın 23 faizi, Tanzaniya və Nigeriyanın isə 18 faizi Ukrayna tərəfindən təmin edilib. Tunisin Şimali Afrikadan idxal etdiyi buğdanın 31 faizi Ukrayna tərəfindən qarşılanıb. Müharibə zamanı Ukraynanın gəmi daşımaları bəzi dövrlərdə sıfıra enib. Qara dəniz taxıl dəhlizi çərçivəsində ixrac istisna edilərsə, Ukraynanın ümumi ixracı üçdə iki azalıb. 2022-ci ildən sonra digər mühüm dəyişiklik isə ixracın edildiyi ölkələrdir. Bu çərçivədə Afrika ölkələri açıq şəkildə Avropa ölkələri ilə əvəz olundu və Ukraynanın taxıl ixracının yarısı Avropa paytaxtlarına getdi.
Müharibədən əvvəlki dövrdə Rusiyanın buğda istehsalı orta hesabla 80 milyon ton idi. Bu rəqəm müharibə dövründə orta hesabla 91 milyon tona yüksəldi. Eynilə, Rusiyanın buğda ixracı müharibədən əvvəlki dövrdə orta hesabla 36 milyon ton idi. 2022-ci ildən sonrakı dövrdə Rusiyanın ixracı orta hesabla 50 milyon tona çatıb. Başqa sözlə, Rusiya müharibə dövründə dünyanın ən böyük buğda ixracatçısı kimi mövqeyini möhkəmləndirib. Sözügedən buğdanı idxal edən ölkələrə və bölgələrə nəzər salsaq, Afrika qitəsi bütövlükdə görünür. Bu kontekstdə Şimali Afrikanın daha da önə çıxdığını söyləmək olar. Bununla belə, vurğulamalıyıq ki, Rusiyadan Cənubi Afrika ölkələrinə əhəmiyyətli miqdarda buğda göndərilir. Afrika ilə yanaşı, Qərbi və Cənubi Asiya ölkələri də müharibə illərində Rusiyadan buğda idxalını artırıblar. Ukrayna istehsalının açıq şəkildə düşdüyü, ixracının bloklandığı və ticarət etdiyi ölkələrin Avropa qitəsində ilişib qaldığı bir tənlikdə Rusiya həm istehsalını artıraraq, həm də qiymətləri çox aşağı saxlamaqla Ukraynadan uzaqlaşdırılan Afrika qitəsində təsirini artırır.
Ankaranın strateji addımı: Qara dəniz taxıl dəhlizi
Son olaraq deyə bilərik ki, Rusiyanın böhranı fürsətə çevirməsinin və ərzaqdan silah kimi istifadə etməsinin qarşısını almaq üçün ən mühüm addımı Türkiyə Qara Dəniz Taxıl Dəhlizi ilə atıb. Bu dəhliz çərçivəsində Ukrayna 3 qitədən ümumilikdə 45 ölkəyə təxminən 33 milyon ton taxıl tədarük edib. Bu yolla ərzaq qiymətləri təxminən dörddə birinə düşüb və Ukraynanın ixracı hətta müharibədən əvvəlki səviyyəyə yaxınlaşıb. Lakin Rusiyanın sazişdən çıxması, Kiyevin ixrac yollarını bağlaması və bu prosesdə Ukraynanın kənd təsərrüfatı infrastrukturunu hədəfə alması ilə Kiyev administrasiyası taxıl bazarlarında ciddi mövqelərini itirib. Bugünkü məlumatlara və Rusiyanın dominant mövqeyini necə gücləndirdiyinə nəzər salsaq, Ankaranın sözügedən dəhlizlə bağlı hansı strateji təşəbbüs göstərdiyini deyə bilərik. Qlobal ərzaq təhlükəsizliyinin artırılması məqsədi ilə Qara Dəniz Taxıl Dəhlizinin yenidən aktivləşdirilməsi və ya analoji şəkildə Ukraynanın qlobal kənd təsərrüfatı bazarlarına inteqrasiyası vacibdir.
Qadir, Bizimyol.info
