Bu gün qəhvə ənənəvi çay mədəniyyəti ilə ziddiyyət təşkil edərək müasirliyi və şəhər mədəniyyətini simvollaşdırır.

Bizimyol.info xəbər verir ki, Beynəlxalq Balkan Universitetinin rektoru Prof. Dr. Lütfi Sunar "AA"ya Türkiyədə və dünyada yüksələn qəhvə mədəniyyəti və qəhvə təcrübəsinin sosial təbəqə qavrayışını necə formalaşdırdığı haqqında yazıb.

Qəhvə dünyada sudan sonra ən çox istehlak edilən içkidir. Beynəlxalq Qəhvə Təşkilatının (ICO) məlumatlarına görə, Asiyada qəhvə istehlakı son 5 ildə 15 faiz artıb. Türkiyədə bu artım yəqin ki, xeyli yüksəkdir. Qəhvə istehlakındakı bu partlayış qəhvə içməyin xüsusi hazırlanmış təcrübə kimi təqdim edilməsi ilə sıx bağlıdır.

"Maraqlı, unudulmaz, unikal, yaradıcı, dəbli, moda", bütün bunlar yüksək kalibrli avtomobil üçün ümumi ifadələrdir. Ancaq dizayn, yaradıcılıq, yenilik və fərq kimi ifadələr indi təkcə avtomobil və ya ev əşyaları üçün deyil, həm də yemək üçün istifadə olunur. Xüsusilə də söhbət qəhvədən gedirsə, bu təriflər genişlənir və maraqlı tonlar qazanır. Qəhvə bu gün ritual kimlik yaratmaq üçün alətə çevrilib desək, mübaliğə olmaz.

Türkiyədə qəhvə mədəniyyəti son illərdə artan maraqla mürəkkəb bir quruluş qazanıb. Tam məlumatımız olmasa da, hazırda ölkəmizdə 2600 filialda 40-a yaxın zəncir brendinin fəaliyyət göstərdiyi təxmin edilir. Buraya butik məkanlar da əlavə olunduqda ölkə daxilində 6 minə yaxın qəhvəxananın olduğunu söyləmək olar.

Dünyanın ikinci ən çox istehlak edilən içki olan qəhvə Türkiyədə hələ milli içki olan qara çayı geridə qoymasa da, sürətlə yüksəlişi təəccüblü təzahürlərlə dolu bir gündəm təqdim edir. Qəhvənin çayla rəqabəti əslində köhnənin yerinə yeni mədəni kainatın məskunlaşmasının hekayəsini təqdim edir. Türkiyədə kofe istehlakının dünya ortalamasını üstələyən artımı həm də qəhvənin Qərb müasirliyinin simvolu kimi qəbul edilməsi ilə bağlıdır. Çayın bir vaxtlar belə bir simvol olduğunu bir anlığa unutsaq, bu dəyişiklik bizi kifayət qədər təəccübləndirə bilər.

Qəhvə istehlakının dəyişdirilməsi

İllər əvvəl yerli brendin soyuq qəhvə reklamı qlobal qəhvə brendləri haqqında əyləncəli bir hekayə təqdim edib. Qlobal brendlərin özünəməxsus adları və ifadələri ilə lağ edən bu reklamda öz məhsullarının da digərləri kimi orijinal və dadlı olması əsaslandırılıb. Amma əslində, bu, hər şey deyil. Çünki bu gün hər hansı bir şeyi istehlak edərkən, sadəcə o şeyi istehlak etmirsiniz. Brendlər artıq əmtəələrlə yanaşı şəkillər də təklif edir. Əslində, şəkillər çox vaxt istehlak edilən maldan daha çox seçilir.

Son zamanlar çox şey gündəlik həyatımıza çox tez daxil olur və yer alır. Hətta iş o yerə çatır ki, o şeylərin həmişə bizimlə olduğunu düşünməyə başlayırıq. Lakin bunların arasında qəhvənin xüsusi yeri var. Çünki bir zamanlar türk mədəniyyətinin ən mühüm hissələrindən biri olan, lakin zamanla unudulan qəhvənin geri dönüşü kifayət qədər sürətli və maraqlı olub. İndiki vaxtda bir dostla qəhvə içməyə getmək və qəhvə təklif etmək sosial həyatın ən vacib hissələrindən biridir. Bəşəriyyətə qəhvə tanıdan türk qəhvəsi Türkiyədə unudulmaq üzrəykən, əvvəl hazır qəhvələrin asan və ucuz əldə oluna bilməsi, daha sonra qlobal qəhvə zəncirlərinin hər yerə yayılması və nəhayət üçüncü nəsil keyfiyyətli qəhvənin yayılması ilə Mədəniyyət, qəhvə birdən-birə hər yerdə görünməyə və həyatın hər anına yoldaşlıq etməyə başladı.

Əslində, ənənəvi türk qəhvəsindən başlayaraq keyfiyyətli qəhvə ilə bitən dalğalardakı inkişaf böyük mədəni dəyişiklikləri və sinfi təzahürləri də əks etdirir. Hazır qəhvə həyatımıza sürətli istehlakın və “fast food” dövrünün əlaməti olaraq daxil olduğu kimi, qlobal qəhvə brendlərinin mağazaları da alış-veriş mərkəzi mədəniyyətinin bir parçası olaraq geniş yayılıb. İndi bir çox insanı “barista”ya çevirən keyfiyyətli qəhvə hazırlamaq və təqdim etmək axtarışları qlobal “qastrokultura”nın əksi kimi həyatımıza daxil olub.

Yeni orta sinifin gündəlik şəxsiyyət axtarışında qəhvə...

Maraqlıdır ki, qəhvə gündəlik həyatda özünü təqdim etmək üçün alətə çevrilib. Əlində karton qəhvə fincanı ilə yolda gəzmək, qəhvə termosu ilə kofeni təyinat yerinə aparmaq, qəhvə fincanı ilə fotolar vermək, qəhvə hazırlamağı başa düşdüyünü ifadə etmək, günə kofesiz başlaya bilməmək və olmamaq Qəhvə içmədən dayana bilməyənlər artıq gündəlik həyatda xüsusilə ağ yaxalılar arasında təhsilli seqmentlər arasında yerləşmişdir. Asanlıqla deyə bilərik ki, bunlar daddan daha çox şeylə bağlıdır.

Məşhur sosioloq Bryan S. Turner: "Əgər gündəlik işlərə sosial təbəqə əlavə etsəniz, sosioloji faktlar əldə edəcəksiniz", - deyir.

Həqiqətən, biz gündəlik həyatda bir çox şeylər vasitəsilə sinfi müəyyən edə bilərik. Fransız sosioloqu Pierre Bourdieu bunu “habitus” anlayışı ilə izah edir. Bourdieu bildirir ki, sosial sinif gündəlik həyatda bəzən şüurlu, bəzən də şüursuz şəkildə təkrarlanan nümunələrin əsasını təşkil edir. Qəhvə istehlakı mahiyyətcə yeni işçi mədəniyyətinin və sinfi münasibətlərin təzahürü kimi görünür.

Əslində, əvvəldən ictimai statusu simvolizə edən içki olan qəhvə tarix boyu Türkiyədə mədəni və ənənəvi əhəmiyyət kəsb edib. Ancaq son illərdə, xüsusilə iş həyatının dəyişən ölçüləri ilə qəhvənin simvolik kainatı da əhəmiyyətli bir təkamül keçirib. Bu gün qəhvə ənənəvi çay mədəniyyəti ilə ziddiyyət təşkil edən müasirliyi və şəhər peşəkarlığını simvollaşdırır və qəhvəxanalar şəhər istehlak nümunələrini formalaşdıran yeni sosial mərkəzlər kimi meydana çıxır.

Bu dəyişiklikdə qəhvə istehlakının təcrübi bir ölçü qazanması və sənətkarlıq işinə çevrilməsi xüsusilə vacibdir. Təcrübə, hər şeyin getdikcə standartlaşdığı qlobal istehsal və istehlak mədəniyyətində özlərini digərlərindən fərqləndirmək üçün brendlər və məhsullar tərəfindən qəbul edilən ən mühüm taktikalardan biridir. Xüsusilə təhsilə və peşəkar təcrübəyə əsaslanan bacarıqları ilə özü üçün sosial mövqe qazanmış yeni orta təbəqə üçün eksperimentlər gündəlik rutini aşmaq üçün bir üsul olaraq qəbul edilir. Təcrübə bu sinif üçün subyektivləşmə və mövcudluq formasıdır. Gündəlik işin və müəyyən edilmiş həyat təcrübələrinin rutinləşdirilməsi və standartlaşdırılmasının öhdəsindən gəlmək üçün təcrübə kainatı köməyə gəlir. Yaşamaqla öz dünyasına bayramlar, mühit, dostluq, idman və əyləncə qatan yeni orta təbəqənin nümayəndələri bu təcrübələri əks etdirərək paylaşmaqla bir şəxsiyyət və status yaratmağa çalışırlar.

Digər tərəfdən, sənətkarlıq sənəti mövcud olanı artıq mövcud olanlarla birləşdirərək yeni və fərqli şeylər yaratmaq və təqdim etmək axtarışının bir hissəsi kimi görünür. Bu növ qəhvənin hazırlanması haqqında söhbətdə əldə edilən “etiket səviyyəsi” də təəccüblü yüksək mədəniyyət yaratmaq istəyini əks etdirir. Yeniliyin ən yüksək səviyyələrə çatdığı, sosiallığın və ənənələrin yerli dad və inqrediyentlərlə qarışdığı bu kainatda qəhvə hazırlayan insan özünü üstün bədii yaradıcılığın sərhədlərində hiss edir və bu məqama şahid olan və “əsəri” əldə edən insan bu anın bir hissəsinə çevrilir. Bu cür sənətkarlıq təcrübəsi əslində bir bacarıq əldə etməyin və çox səy göstərmədən istehsaldan həzz və məmnuniyyət əldə etməyin bir yoludur. Çünki yeni orta təbəqənin ən böyük ağrısı, yaşadıqları iş dünyasında istehsal etmənin konkret həzzini yaşaya bilməmək və qeyri-müəyyənlik dünyasında bir məhsulun təmin edə biləcəyi məmnuniyyəti arzulamaqdır.

Bu kontekstdə yeni nəsil qəhvə istehlakının mühüm elementlərindən biri kimi “onu unikal etmək” şüarı ortaya çıxır. Gənc mütəxəssislər və təhsilli insanlar üçün qəhvə mədəniyyəti gündəlik həyatın teatral intellektual təcrübəsi ilə birbaşa bağlıdır. Bu kainatda qəhvəxanalar unikal, niş butik məkanları kimi qəbul edilir. Qəhvə mürəkkəb, fərdi və xüsusi qəhvə təklif edən yerlərdə mədəni rituala çevrilir. Beləliklə, ritualın və gündəlik həyatın mistifikasiyasının lazımi dozaları təhlükəsiz qəbul edilir.

Qərbin qlobal istehlak və mədəniyyət meyllərini mənimsəyən yeni orta sinfin genişlənməsi ilə "xoşbəxt" zövq və qiymətləndirmə partlayışı baş verir. Qlobal dad dünyasına qoşulan yeni orta təbəqədə populyar dil, parlaq obraz, şən və gözlənilməz zövqlər yemək və içkilərdə axtarılır. Bu gün qəhvə, Türkiyədə adi fərd üçün yeni bir mədəniyyətin simvolu olaraq bu axtarışa ən yaxşı cavab verən istehlak vasitəsidir. Ənənəvi, azğın, mədəni və əks-mədəniyyət quruluşu ilə qəhvənin bu sonsuz inkişafının gedişatını izləmək də eyni dərəcədə təxribatçıdır.

Qadir, Bizimyol.info