Bəzi dairələrin ciddi narahatlığı var ki, Tramp yenidən seçilərsə, o, ABŞ administrasiyasının siyasət istiqamətinə qəfil dəyişikliklər gətirə bilər ki, bu da potensial olaraq qlobal münasibətləri poza bilər.
Bizimyol.info xəbər verir ki, "TRT World" Araşdırma Mərkəzindən araşdırmaçı Çağdaş Yüksel ABŞ-ın xarici siyasətinin mümkün yeni Tramp dövrünə necə hazırlaşdığı barədə nalizi "AA" üçün yazıb.
ABŞ-da gündəmin Co Bayden və Donald Tramp arasında yeni revanş görüşünə çevrildiyi bir vaxtda keçmiş prezident Trampın Oval kabinetə qayıtması ehtimalı ABŞ-ın xarici siyasət orbiti ilə bağlı suallar yaradır. Bu nöqtədə, potensial yeni Tramp administrasiyasının nəticələrini nəzərdən keçirməkdən əlavə, mövcud hökumət və ya qurumların Trampın hakimiyyətə qayıtması ehtimalına qarşı necə strategiyalar hazırladığını qiymətləndirmək də vacibdir.
2016-cı il seçkilərindəki qələbəsindən sonra siyasi dairələr düşünürdü ki, Tramp zamanla üzərinə götürdüyü məsuliyyətin ciddiliyinə hörmətlə yanaşacaq və nəticədə prezidentlik mexanizmini mənimsəyəcək və ölkə çox da uzaqlaşmadan yoluna davam edəcək, praqmatik respublikaçılar cilovlayacaq. Lakin Tramp ənənəvi Respublikaçı normalardan kənara çıxan aqressiv mövqe tutdu.
Xarici siyasətdə 2 ifrat münasibət
Keçmiş prezident özünün “Birinci Amerika” doktrinası ilə ABŞ-ın ənənəvi siyasətindən əhəmiyyətli dərəcədə ayrılıb. Tramp ABŞ-ın maraqlarını çoxtərəfli öhdəliklər və ittifaqlardan üstün tuturdu. Prezidentliyi dövründə o, Trans-Sakit Okean Tərəfdaşlığı və Paris İqlim Sazişi kimi beynəlxalq müqavilələri yenidən müzakirə etdi və ya onlardan çıxdı. Tramp Şimali Amerika Azad Ticarət Sazişini (NAFTA) ABŞ-ın indiyə qədər imzaladığı ən pis ticarət sazişi kimi qiymətləndirib və onu yenidən müzakirə edəcəyinə söz verib. O, həmçinin NATO ölkələrini müdafiə xərclərini maliyyələşdirməyə və öhdəliklərini yerinə yetirməyə çağırıb və NATO-nu köhnəlmiş təşkikat kimi xarakterizə edib.
Paradoksal olsa da, Tramp Rusiya və Şimali Koreya kimi ölkələrə qarşı barışıq tonuna yiyələnib, eyni zamanda NATO üzvləri kimi ənənəvi müttəfiqlərlə qarşıdurma ritorikasından istifadə edib. Eyni zamanda Tramp Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatından (ÜST) çıxmaqla hədələyib və İranın nüvə sazişindən çıxıb. Bu vəziyyət Vaşinqtonun Avropa ilə münasibətlərində qeyri-sabitliyi artırdı.
Demokratların əsas tənqidi Trampın ölkəni daha böyük təcridə yönəltməsi və qlobal lider kimi rolunu zəiflətməsi idi. Digər tərəfdən, Bayden administrasiyası dövründə ABŞ beynəlxalq münasibətlərə daha strateji yanaşma nümayiş etdirib. Bayden administrasiyası Rusiyanı Ukrayna münaqişəsində tələyə salmaqla təkcə iqtisadi cəhətdən zəifləməyib; o, həm də Rusiyanın hərbi imkanlarına dair qlobal təsəvvürləri yenidən formalaşdırdı.
Bayden administrasiyası ilə NATO təsir dairəsini genişləndirərək canlanma yaşadı. Avropada Rusiya böhranının Ukrayna münaqişəsi ilə birləşməsi ABŞ-ın müttəfiqləri arasında liderliyini gücləndirib. Bununla da ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi Qərb ittifaqının əhəmiyyəti və gücü bir daha aydın görünüb. Bundan əlavə, ABŞ-ın Rusiyanı Ukraynada tələyə salmaq siyasəti Çini Tayvanda saxlamağa və Hind-Sakit okean regionunda diplomatik və strateji mühafizə səylərini təşviq etməyə yönəlmiş oxşar strategiyanı əks etdirir.
Beynəlxalq siyasət başqa bir Tramp dövrünə hazırlaşır?
Bu kontekstdə 2024-cü il prezident seçkiləri ABŞ-ın xarici siyasətinin gələcəyi üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir. Bəzi dairələrin ciddi narahatlığı var ki, Tramp yenidən seçilərsə, o, ABŞ administrasiyasının siyasət istiqamətinə qəfil dəyişikliklər gətirə bilər ki, bu da potensial olaraq qlobal münasibətləri poza bilər.
Tramp hakimiyyətə gələrsə, ABŞ-ın Kiyevə dəstəyi azala bilər və Avropa Ukraynanın müdafiəsi və bərpası səylərində daha böyük rol oynaya bilər. Xarici siyasətdə Çinə qarşı daha sərt yanaşma tətbiq oluna bilər, güman ki, tariflərin artırılması və ticarət məhdudiyyətləri kimi tədbirlər görülə bilər. Bundan əlavə, Çinin Tayvana müdaxiləsinə qarşı heç bir addım atılmayacaq. Trampın mümkün prezidentliyi dövründə İsrail Yaxın Şərqdə əməliyyat azadlığını genişləndirə bilərdi. Bundan əlavə, Tramp əvvəlki siyasətlərinin diqqət mərkəzində olan Meksikadakı kartellərə qarşı birbaşa hərbi əməliyyatlar həyata keçirə bilər.
Trampın “dərin dövlət”dən bəhs etdiyi Vaşinqtondakı siyasət dairələrində bu mümkün ssenarilər üzrə müzakirələr çox güman ki, davam edir. Trampın hakimiyyətə qayıdışı ehtimalından qorunmaq üçün ABŞ-ın xarici siyasət qurumu potensial çağırışları həll etmək üçün fəal şəkildə strategiyalar hazırlayır. Dövlət Departamenti, Milli Təhlükəsizlik Şurası və Müdafiə Departamenti kimi qurumlar Trampın mümkün administrasiyasının müxtəlif siyasi nəticələrinin potensial təsirlərini qiymətləndirmək üçün ssenari planlaşdırma tədqiqatları aparır. Lakin Bayden administrasiyası mümkün seçki məğlubiyyətindən sonra Trampın siyasətində maneələrlə üzləşə bilər, xüsusən də Nümayəndələr Palatası seçkidən sonra Respublikaçıların əlində qalsa.
Trampı məhdudlaşdıra biləcək şeylər arasında Konqres tərəfindən keçən il qəbul edilmiş və istənilən prezidentin NATO-dan birtərəfli qaydada çıxmasını qadağan edən qanun layihəsi də var. Bununla belə, Konqresin və Baydenin prezidentliyinin son hərəkətlərinə nəzər salsaq, Trampın xarici siyasətini birbaşa məhdudlaşdıra biləcək heç bir qanun yoxdur. Trampa qarşı durmağın hüquqi yolları qeyri-müəyyən olub və onun namizədliyini əngəlləmək kimi tədbirlərin effektiv olması ehtimalı azdır.
Mövcud vəziyyətdə diqqət çəkən ən konkret tədbir Bayden administrasiyasının mümkün Tramp dövründən əvvəl Ukraynaya dəstəyini davam etdirməsi və Kiyev administrasiyasının Rusiyaya qarşı əlini gücləndirməsi olacaq. Gözləyən 95 milyard dollarlıq paketin 60 milyard dollarının Ukraynaya veriləcəyi nəzərdə tutulur.
Trampın xarici siyasət anlayışını nəzərə alsaq, təkcə ABŞ “quruluşu”nun deyil, digər ölkələrin də siyasət reflekslərini buna uyğun inkişaf etdirdiyi bir vəziyyəti proqnozlaşdırmaq olar. Fransa prezidenti Emmanuel Makronun Ukrayna müharibəsinə marağının artması və Moskvadakı terror aktı kimi hadisələr qlobal nizamda mümkün dəyişikliklərin proqnozlaşdırılmasında potensial əhəmiyyətlidir. Bu hadisələr ABŞ prezident seçkiləri ilə birlikdə qiymətləndirilməlidir.
Bu kontekstdə dünya noyabrın 5-də seçkinin nəticələrini izlədiyi bir vaxtda ABŞ-ın xarici siyasət institutlarının dayanıqlığı və uyğunlaşma qabiliyyəti yoxlanılacaq və beynəlxalq münasibətlərin gedişatı daha aydın görünəcək.
Qadir, Bizimyol.info
