Türkmənistan qazının Azərbaycan üzərindən Türkiyəyə, oradan da Avropaya çatdırılması istiqamətində işlər sürətlənərkən, birinci mərhələdə "svop" (mübadilə) yolu ilə 2 milyard kubmetr qazın Türkiyəyə gətirilməsi layihəsi ön plana çıxıb.

Bizimyol.info "trthaber"ə istinadən xəbər verir ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra Avropanın təbii qazda çətinlik yaşadığı zaman gündəmə gələn türkmən qazı ilə bağlı Türkiyə, Azərbaycan və Türkmənistanın enerji diplomatiyası güclənib.

Martın 1-də Türkiyə ilə Türkmənistan arasında təbii qaz sahəsində əməkdaşlığa dair anlaşma memorandumu və karbohidrogenlər sahəsində tərəfdaşlıqların əsasını təşkil edəcək niyyət bəyannaməsi imzalanıb. Enerji və Təbii Sərvətlər naziri Alparslan Bayraktar bu çərçivədə ilk mərhələdə 2 milyard kubmetrə qədər türkmən qazının Türkiyəyə nəql edilə biləcəyini bəyan edib.

Bayraktar, sözügedən həcmin Türkiyəyə çatması üçün 3 fərqli variantın nəzərdən keçirildiyini bildirib: "Bu alternativlərdən biri də türkmən qazının mübadilə yolu ilə İran üzərindən Türkiyəyə gəlməsidir. Digəri türkmən qazının Türkiyəyə İran və Azərbaycan üzərindən mübadilə yolu ilə gəlməsi, digəri isə mahiyyətcə daha uzunmüddətli, daha dayanıqlı və daha böyük tutuma malik olan türkmən qazının Xəzərdən keçən kəmərlə Türkiyəyə gəlməsidir. Bunların hamısı masanın üzərindədir, danışdığımız bütün məsələlər bunlardır", - deyə qeyd edib.

Konkret addımlar üçün işlər intensivləşdirilib

İstanbul Mədəniyyət Universiteti Dr. Fakültə üzvü Ayşegül Ketenci, Türkiyə ilə Türkmənistan arasındakı anlaşma memorandumunu dəyərləndirərkən "AA"ya deyib: “Bu, əlbəttə ki, çox mühüm inkişafdır, lakin xoşməramlı bəyanatlarla yanaşı, regionda infrastruktur işləri aparılmalı və konkret addımlar atılmalıdır”.

Ketenci Türkmənistanın təbii qazının təkcə Türkmənistan üçün deyil, Türk dünyası üçün də böyük əhəmiyyət kəsb etdiyinə diqqət çəkib: “Enerji Azərbaycanın iqtisadi inkişafı üçün mühüm komponentdir, bu, Türkmənistan və digər ölkələrə də aiddir. Bu səbəbdən regional və qlobal miqyasda çoxölçülü əməkdaşlıqlar inkişaf etdirilməlidir”, - deyib.

Ketenci, 2 milyard kubmetrə qədər Türkmən qazının Türkiyəyə gətirilməsi ilə bağlı: “Bunlara nəzər saldıqda deyə bilərik ki, konkret addımların atılması üçün lazımi səylər gücləndirilib”, - deyə bildirib.

Ketenci Türkiyəyə gələn qazla bağlı fərqli alternativlərin düzgün idarə edilməli və uyğun siyasətlər hazırlanmalı olduğuna diqqət çəkib. “Hesab edirəm ki, infrastruktur işləri uzunmüddətli olsa belə, Türkmənistan qazının gəlməsi üçün ən uyğun alternativ Azərbaycan-Xəzər marşrutu ilə bağlıdır. Bu xətt türk dünyasının inkişafı üçün kritik və təhlükəsiz bir xəttdir”, - deyə qeyd edib.

Ketenci Türkiyənin enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsi baxımından enerji sahəsində müxtəlif aktorlarla çoxölçülü işbirliklərinin inkişaf etdirilməsinin vacibliyinə diqqət çəkib: "Türkiyə, Rusiya, İran, Türkmənistan və Azərbaycan kimi enerji sahəsində güclü əli olan bütün tərəflərlə əlaqələr qurmaq, enerji təhlükəsizliyinə üstünlük verən, güc balansına riayət edən, davamlı və elmi əsaslara söykənən siyasi məlumatlar hazırlamaq bütün regional aktorların xeyrinə olacaq",- deyib.

Türkmənistan təbii qaz ehtiyatlarına görə dünyada 4-cü yerdədir

Qaz İxrac Edən Ölkələr Forumunun (GECF) "2050-ci illərə baxış" hesabatına görə, Türkmənistan 13,9 trilyon kubmetr təbii qaz ehtiyatı ilə dünyada 4-cü yerdədir. 2010-cu ildə ildə 40 milyard kubmetr təbii qaz hasil edən Türkmənistan hasilat gücünü günü-gündən artırıb. Ölkədə illik hasilat 2019-cu ildə 63,2 milyard, 2020-ci ildə 66, 2021-ci ildə 79,3, 2022-ci ildə 78,3, 2023-cü ildə isə 80,6 milyard kubmetrə yüksəlib.

Hesabata görə, Türkmənistanın 2050-ci ilə qədər illik təbii qaz hasilatını 110 milyard kubmetrə çatdıracağı gözlənilir. Türkmənistanda hasil edilən qazın təqribən 35 milyard kubmetri ölkə daxilində istehlak olunur, 40 milyard kubmetri Çinə, qalan hissəsi isə Rusiya, Özbəkistan və İran vasitəsilə Azərbaycana ixrac edilir. Təbii qaz hasilatının təxminən yarısını ixrac edən Türkmənistan Çinin ən böyük qaz tədarükçüsüdür. Ölkənin təxmini təbii qaz ehtiyatlarının 50 trilyon kubmetrdən çox olduğu təxmin edilir.

Türkmənistan boru kəmərləri vasitəsilə qaz ixracını artırmağa çalışır

Türkmənistan qazını Özbəkistan, Qırğızıstan və Tacikistan vasitəsilə Çinə nəql edən 4 mərhələli Orta Asiya-Çin Boru Kəməri 2009-cu ildə istifadəyə verilib. Hazırda A, B və C fazaları aktiv olan xəttin gücü ildə 55 milyard kubmetr qazın Çinə çatdırılmasına imkan verir. Xəttin son mərhələsi olan 35 milyard kubmetr tutumlu “D” hissəsinin 2030-cu illərə qədər istifadəyə verilməsi və xəttin ümumi gücünün 30 milyard kubmetr artırılması nəzərdə tutulur.

Təbii qaz ticarətində alternativ boru kəməri layihələri üzərində çalışan Türkmənistan 1814 kilometrlik Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan (TAPI), tikintisi son mərhələdə olan boru kəməri vasitəsilə gələcəkdə Əfqanıstan, Pakistan və Hindistana hər il 33 milyard kubmetr təbii qaz satmağı hədəfləyir.

Təbii qaz hasilatını və ixracını artırmaq üçün səylərini davam etdirən Türkmənistan 2019-cu ildə Rusiya ilə hər il 5,5 milyard kubmetr qaz satmaq üçün 5 illik müqavilə imzalayıb. 2021-ci ildə bağlanmış "svop" sazişi çərçivəsində İran vasitəsilə Azərbaycana hər il təxminən 2 milyard kubmetr qaz satır. Azərbaycanın Türkmənistandan keçən il qaz idxalı 1,5 milyard kubmetr olub.

Qadir, Bizimyol.info