Artan qadın qətliamları ölkənin ən ağrılı problemlərindən biridir... Təəssüf ki, qadın qətllərinin və şübhəli ölümlərin tez-tez baş verdiyi cəmiyyətimizdə qadın kimi bu risk altında yaşamaq bütün qadınlarımızın öz ölkələrində özlərini təhlükədə hiss etmələrinə səbəb olur.

Bizimyol.info xəbər verir ki, "Altınöz vd." tərəfindən Beynəlxalq Cinayətkar Müalicə və Müqayisəli Kriminologiya Jurnalında nəşr olunan, “Qadın öldürmə: Türkiyədə Faillərin Psixososial Xüsusiyyətləri” başlıqlı yazıda bu gün artan qadınlara qarşı zorakılıq və qadın öldürmə hadisələri ilə bağlı diqqətçəkən bir araşdırma təqdim olunub.

Türk: “Qadın öldürmə: “Türkiyədə Faillərin Psixososial Xüsusiyyətləri” mənasını verən bu araşdırmada tədqiqatçılar ilk növbədə qadına qarşı zorakılığın qadın qətlindən fərqli bir hərəkət kimi deyil, əksinə, qadın qətlindən öncə gələn bir hərəkət kimi görülməsi lazım olduğunu vurğulayırlar.

2023-cü ildə 315 qadın kişilər tərəfindən öldürülüb; 248 qadın şübhəli şəraitdə ölü tapılıb

"Qadın Cinayətlərini Dayandıracağıq Platforması" 2008-ci ildən bəri hər il qadın qətli ilə bağlı məlumatları dərc edir. Xüsusilə İstanbul Konvensiyasının ləğvi ilə bağlı müzakirələrin başlaması ilə şübhəli ölüm və qadın qətllərində artım olduğu bildirilir.

Ancaq hər il artan qadın cinayətlərinin açıq şəkildə azaldığı yeganə il İstanbul Konvensiyasının imzalandığı 2011-ci il olub...

Araşdırmada deyilir ki, inkişaf etməkdə olan cəmiyyətlərdə qadınlara qarşı zorakılıq daha çox olur

İş o yerə çatıb ki, bu cəmiyyətlərdə qadınların iş qüvvəsinə qatılaraq stereotipik gender rollarını qırmağa çalışdıqları vurğulanır. Bu səbəbdən də dəyişikliklərə qarşı sərt ön mühakimələri olan bu cəmiyyətlərdə təəssüf ki, qadınlara qarşı zorakılıq və qadın qətli hallarına daha çox rast gəlinir.

Araşdırmayda bildirilir ki, inkişaf etməkdə olan cəmiyyətlərdə, inkişaf etmiş cəmiyyətlərdən fərqli olaraq, hələ də daha çox stereotipləşmiş gender rolları mövcuddur ki, bu da həmin cəmiyyəti istənilən dəyişikliyə qarşı fanatizmə çevirir.

Qadınlara qarşı zorakılıq hər gəlir və təhsil qrupunda baş verə bilsə də, aşağı gəlir və təhsil səviyyəsində daha çox rast gəlinir

Araşdırmalara görə, bu zorakılığa məruz qalan və bunun nəticəsində də qadın qətliamına məruz qalan qadınlar daha çox yaş azlığı, aşağı gəlir və işsizlik kimi xüsusiyyətlərə malikdirlər və bu üç faktor risk faktoru adlandırılır. Həmçinin bildirilir ki, qadın qətliamları hər bir sosial-iqtisadi qrupda baş verə bilər və daha çox aşağı sosial-iqtisadi səviyyədə baş verir.

Dünya Səhiyyə Təşkilatının apardığı araşdırmaya görə; Burada sosial normaların, sosial kapitalın, ailə sirrinin və kişilərə qarşı sosial qavrayışın qadın qətlinə təsir edən amillər olduğu vurğulanır.

Bu araşdırmanın məqsədi qadın öldürməkdə təqsirli bilinən şəxslərin şəxsiyyət və davranış xüsusiyyətlərini müəyyən etməkdir

Müəlliflər daha əvvəl qadın qətli törətmiş kişilərin şəxsiyyət xüsusiyyətlərinin, uşaqlıq travmalarının və gender rollarının qavranılmasının bu davranışa təsirinin müəyyən edilməsinə diqqət yetirirlər. Bundan əlavə, qadın qətli törətmiş kişilərin bu xüsusiyyətlərini daha əvvəl belə bir hərəkət etməmiş kişilərlə müqayisə edərək fərqi aşkar etmək məqsədi daşıyır.

Bu kontekstdə qadınların kişilərdən daha az hüquq və gücə sahib olması lazım olduğunu düşünən və uşaqlıq travması keçirən kişilərin qadın öldürmə ehtimalının daha yüksək olduğu fərziyyəsini yoxlamağı hədəfləyirlər.

Ankara Cəza Müəssisələrində qadın cinayəti törədən və ya öldürməyə cəhd edən kişi məhkumlar üzərində araşdırma aparılıb

2013-cü ildə Ankara Cəza Müəssisələrində qadın qətli törətmiş və könüllü olaraq araşdırmada iştirak etməyə razılıq vermiş 41 kişi məhkum və 20 məhkum edilməmiş kişi (qadın öldürmə və ya qadınlara qarşı zorakılıq tarixçəsi olmayan) üzərində araşdırma aparılıb.

İstifadə olunmuş məlumatlar üç psixiatr tərəfindən aparılan müsahibələr və məhkumlar tərəfindən doldurulmuş sorğular vasitəsilə əldə edilib. Tədqiqata daxil olan məhkum və məhkum olunmamış kişi iştirakçıların məlumatları müqayisə edilib.

İndi tapıntıları araşdırmağa başlayaq

Eyni yaş və təhsil səviyyəsinə malik iki qrup (qadın öldürməkdə məhkum olunmuş kişilər və qadın öldürmə və ya qadınlara qarşı zorakılıq tarixçəsi olmayan kişilər) arasında psixi pozğunluq, sosial-iqtisadi vəziyyət, peşə, cinayət keçmişi kimi faktorlar baxımından fərq olmadığı qənaətinə gəlinib.

Yəni bu vəziyyət qadın qətlinin fərdi bir hərəkət kimi deyil, cəmiyyətlə bağlı bir fenomen kimi qiymətləndirilməsinin vacibliyini vurğulayır. Bildirilir ki, iki qrup arasındakı əsas fərq miqrasiya tarixində və total gender rollarına kişilərin üstünlük təşkil etdiyi baxışın üstünlük təşkil etməsində görünür.

Məhkum edilmiş cinayətkarların 78 faizinin miqrasiya mənşəli olduğu müşahidə olunub

Vurğulanır ki, miqrasiya təkcə yer dəyişməsi deyil, həm də sosial dəyişiklikdir. Bu məlumatların işığında müəlliflər bildirirlər ki, miqrasiyadan sonra qadınlar ümumiyyətlə kişilər qədər iş qüvvəsində fəal iştirak edə bilmirlər. Həmçinin, miqrasiya zamanı yaşanan problemlərin kişilər və qadınlar tərəfindən fərqli şəkildə yaşandığı, ümumilikdə gender əsaslı əmək bölgüsü (qadınların uşaqlara baxması və ev işləri kimi) olduğu bildirilir.

Bildirilir ki, miqrasiya səbəbindən sosial vəziyyəti və maddi itkiləri yaşayan kişilər zorakılığa əl atmaqla bu itkiləri kompensasiya etməyə çalışa bilərlər. Buna əsaslanaraq tədqiqatçılar miqrasiyanı qadınlara qarşı zorakılıq üçün risk faktoru kimi şərh edirlər.

Nəticələr göstərir ki, kişilər gender bərabərliyini dəstəklədiklərini desələr də, evdə daha dominant olmağa çalışırlar

Araşdırmada iştirak edən cinayətkarların əksəriyyəti qətlləri “namuslarını qorumaq” və “həyat yoldaşları üzərində ağalıq yaratmaq” məqsədilə törətdiklərini bildiriblər.

Qadınların vərəsəlik hüququ və ailə qərarlarının qəbuluna effektiv inkişaf etmək qabiliyyəti ilə bağlı fikirlərdə ciddi fərqlər var. Bildirilir ki, Türkiyədə kişilər gender bərabərliyini dəstəklədiklərini iddia etsələr də, onlar evdə dominantlıq etməkdə davam edir və potensial olaraq məişət zorakılığının yayılmasına töhfə verirlər.

Araşdırma çərçivəsində cinayətkarların əksəriyyəti qətli planlı şəkildə deyil, impulsiv şəkildə törətdiklərini bildiriblər

Cinayətkarlarla aparılan sorğulardan sonra törətdikləri qətllərin təfərrüatları belədir;

• Cinayətkarların 85,4%-i törətdikləri qadın qətlini planlaşdırmadıqlarını və həmin an impulsiv motivlə hərəkət etdiklərini bildiriblər.
• Araşdırma çərçivəsində araşdırılan cinayətkarların 41,5%-i daha əvvəl qurbanlarına qarşı zorakılıq tətbiq etdiyini bildirib.
• Cinayətkarların 82,9%-i qətl törədilməzdən əvvəl mübahisənin olduğunu bildirib.
• Qadın qətllərinin üçdə ikisi odlu silah və ya digər vasitələrlə törədilib.
• Bundan əlavə, cinayətkarların üçdə ikisi silahları olmasaydı, zorakılığın nəticəsinin fərqli olacağını bildirdi.
• Nəhayət, cinayətkarların 36,6%-i qətlin səbəbinin adət-ənənə və namusla bağlı olduğunu bildirib. Əlavə olaraq bildirilir ki, cinayətkarların 51,2%-nin qətl hadisəsi baş verməmişdən əvvəl zorakılıq keçmişi olub.

Bu tapıntılar işığında müəlliflərin şərhləri belədir; “Türkiyə kimi odlu silah əldə etməyin asan olduğu ölkələrdə tərksilah qadın qətlinin qarşısını almaq üçün son dərəcə təsirli bir strategiya ola bilər. Nəticələrimiz göstərir ki, cinayəti törədənlərin ən azı yarısı qadın qətlindən əvvəl heç bir fiziki xəsarət yetirmədən partnyorlarına qarşı zorakılıq tətbiq edib”.

Araşdırma çərçivəsində araşdırılan cinayətkarların böyük bir hissəsinin məişət zorakılığına məruz qaldıqlarını və ya şahidi olduqlarını ifadə etdiyi bildirilir

Lakin əvvəllər məhkum olunmamış və zorakılıq tarixçəsi olmayan kişilər araşdırıldıqda, bu qrupun fiziki baxımsızlığa, fiziki və cinsi zorakılığa da məruz qaldığı bildirilir. Yəni zorakılıq tarixi olmayan bu kişilər Türkiyədə zorakılıq mədəniyyəti ilə yaşasalar da, qadınlara qarşı zorakılığa meyl göstərmədilər.

Tədqiqatçılar bu tapıntılara əsaslanaraq bildirirlər ki, uşaqlıqda məişət zorakılığına məruz qalma və ya travmatik hadisələrə məruz qalma qadın cinayəti törətmiş şəxs olmaq üçün risk faktoru sayıla bilməz.

Onlar zorakılığın cəmiyyət tərəfindən qəbul edilən və normallaşan bir fenomen davranış olduğu cəmiyyətlərdə bu hərəkətin tezliyinin artacağını bildirir və sosial öyrənmə nəzəriyyəsinə əsaslanaraq, uşaqlıqda şiddətə şahid olan uşağın valideynlərinin davranışlarını təqlid edərək təkrarlamaya meylli ola biləcəyini bildirirlər.

Xülasə olaraq şərh edə bilərik ki, sosial utanc mənbəyi olan qadınlara qarşı zorakılığa son qoymaq üçün ilk növbədə fərdi addımlar ataraq özümüzü sağaltmalı və bu qeyri-sağlam davranışların nəsillərə ötürülməsinin qarşısını almaq üçün addımlar atmalıyıq.

Hər bir elmi araşdırmada olduğu kimi bu tədqiqatın da müəyyən məhdudiyyətləri var

Nümunə yalnız müvafiq həbsxanada olan cinayətkarlardan ibarətdir. Əlavə olaraq bildirilir ki, hazırda cinayətkarların həbsdə olması həmin şəxslərə həqiqi hiss və düşüncələrini ifadə etməyə mane ola bilər.

Tədqiqata yalnız kişi cinayətkarlar daxil edildiyindən, araşdırma yalnız kişilərin cinsiyyətə baxışlarına yönəlib. Bundan əlavə, qətldən sonra intihar davranışı çox olduğu üçün araşdırmaya yalnız psixoloji vəziyyətdə olan və qətl törətdikdən sonra intihar etməyəcək kişilər daxil edilib. Bu səbəbdən müəlliflər bildirirlər ki, bu nümunə qadın qətlinin bütün günahkarlarını təmsil etmək üçün müəyyən məhdudiyyətlərə malikdir.

İndi isə araşdırmanın nəticələrini ümumiləşdirək

Ümumiyyətlə, bu araşdırma qadın qətli törədənləri, onların qurbanları və sosial quruluşla bağlı bir çox amilləri araşdırır və müəyyən edir ki, bu köhnəlmiş davranışın əsasını təşkil edən ən önəmli amillər miqrasiya tarixi və gender rollarına baxışdır.

Bu səbəbdən qadınlara qarşı zorakılıq və qadın qətlinin altında yatan əsas səbəbinin sosial xüsusiyyətlərlə bağlı olduğu vurğulanır.

Sonda qeyd edilir ki, qadınlara qarşı zorakılıq və qadın qətliamları cəmiyyətimizin əsasını təşkil edən problemdir. Hər hansı bir zorakılıq üçün heç bir bəhanə olmaması lazım olsa da, bu davranış bizlərə və bizim kimi cəmiyyətlərə kök salır və bu araşdırma ilə bu bir daha ortaya çıxıb.

Bu səbəbdən, belə davranış üçün bəhanələr və ya səbəblər tapmaq əvəzinə, ayrı-ayrı insanlar problemi dəyişdirmək üçün öz daxilində üz tutmalı və bu davranışı qanuniləşdirmək əvəzinə: "Bu problemi həll etmək üçün nə edə bilərəm?",  deyərək lazımi addımın atılması, sosial utanc mənbəyi olması lazım olan bu köhnəlmiş davranışın kökünü kəsmək üçün atılacaq ilk addım olaraq önə çıxır.

Qadir, Bizimyol.info