Avropa dövlətlərinin alyans və müqavilə şərtlərinə görə rəsmi olaraq münaqişəyə cəlb olunmaqdan yayınması hərbi şirkətlərin müdafiə üçün istifadə imkanlarını gücləndirir.
Bizimyol.info xəbər verir ki, Diplomatik Münasibətlər və Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin (DİPAM) prezidenti, doktor Tolqa Sakman "AA" üçün Avropada son vaxtlar gündəmdə olan hərbi müdafiə problemini həll etmək üçün dövlətlərin özəl hərbi şirkətlərə müraciət etmə imkanları haqqında yazıb.
İkinci Dünya Müharibəsi illərində dağıdılan Avropanın dəstək olmadan özünə gəlməsi mümkün deyildi. İqtisadi çətinliklərə qarşı Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) Marşal Planı ilə Avropaya dəstək verdi. Böyük müharibədən çıxan Avropa ölkələri öz hərbi qüvvələrinə arxalana bilmirdilər. Bu səbəbdən, ABŞ tərəfindən “Avropanın müdafiəsi” zəminində və sovet ordusunun mövcudluğunu tarazlaşdırmaq məqsədilə NATO təklif edildi və 1949-cu ildə Alyans yaradıldı. Beləliklə, Avropa müdafiəsini NATO-ya və təşkilat vasitəsilə ABŞ-a bağladı. ABŞ-ın təmin etdiyi qoruyucu sipər, Avropa ölkələrini müdafiə sərmayələri və xərcləri etmədən təhlükəsiz mühit yaratdı. Müdafiə əvəzinə rifah və inkişafa ayrılan büdcələr Avropa dövlətlərinin sərvətini artırsa da, hərbi ehtiyatlar aşındı, silah-sursat yenilənmədi və istər-istəməz bununla özünə arxayınlıq gətirdi. Rusiya-Ukrayna müharibəsi ilə yenidən öz qitələrində təhlükə görən Avropa dövlətləri yeni müdafiə yanaşmalarını müzakirə etməyə başladılar. Fransa kimi NATO-ya artıq etibar etməyən dövlətlərlə yanaşı, hətta Almaniya kimi müdafiə strukturlarına görə Alyansa möhkəm bağlı olanlar da Avropa mərkəzli müdafiə arxitekturasını gündəmə gətirir.
Zaman və əzm
Avropa hökumətlərinin hərbi xərcləri artırmaq qərarı da tədarük və mobilliyi artırmaq məqsədi daşıyır. Üstəlik, dövlətlərin müstəqil yanaşmaları ilə yanaşı, təsis məqsədi və institusional strukturunda müdafiə yanaşması olmayan Avropa İttifaqının (Aİ) təhlükəsizlik qanadının gücləndiyini görürük. AB yeni təşkilatlar, qərarlar və fondlarla həm Birliyin, həm də dövlətlərin müdafiə qabiliyyətini institusional olaraq artırmağı hədəfləyir. Ancaq müdafiə mexanizmini gücləndirmək üçün bütün bu xərclər üçün lazım olan zaman və qətiyyət baxımından siyasətçilərin güclü əli yoxdur.
Fransanın "GEOS", Almaniyanın "ASGAARD" və Britaniya "AEGIS" kimi təşkilatları Avropada yerləşən özəl hərbi şirkətlər kimi fəaliyyətlərini davam etdirirlər və mövcud şirkətlər milli qanunlarla tənzimlənən struktur çərçivəsində fəaliyyət göstərirlər.
Avropada artan silahlanma xərclərinin hiss oluna bilməsi üçün sursat və nəqliyyat vasitələri ordular tərəfindən istifadə edilməlidir. Hazırda Ukraynada müharibə davam edərkən və bir çox ölkədən sifarişlər üst-üstə düşərkən, sözügedən məhsulların ordulara çatdırılması üçün vaxt lazımdır. Üstəlik, bu məhsulların istifadəsi üçün tələb olunan təlim və bürokratik proseslər Avropadakı kimi ağır institusional strukturda olduqca yavaş olacaq.
Milli ordularla yanaşı, AB daxilində qurulmağa çalışılan və Avropa Ordusunu hədəf alan hərbi təşəbbüslərdə də ortaq bir baxış əldə edilə bilmədi. Lazımi mükəmməlliyin formalaşmasında AB normalarının təfərrüatlı strukturu kimi səbəblər də bütün Avropada qurulmağa çalışılan müdafiə mexanizmində gecikmələrə səbəb oldu. Buna uzun müddət döyüş qabiliyyətindən istifadə etməyən hərbi bürokratiyanı, həvəssiz hərbi personalı və bu ideyadan uzaq olan ictimai quruluşu da əlavə etmək lazımdır.
Müdafiəyə alternativ yanaşmalar
Bu şəraitdə tərəflərin niyyətlərinə, milli ordu sərmayələrinə və Avropa mərkəzli müdafiə arxitekturasına baxmayaraq, istənilən irəliləyişin əldə edilməməsi Rusiya ilə münasibətlərdə uzunmüddətli gərginlik riski yaradır ki, bu da NATO ölkələrinin Rusiyaya qarşı siyasi və hərbi təxribatların artmasına səbəb ola bilər.
Bu mövzuda tez-tez rastlaşdığımız oxşar ifadələrin sonuncusu Josep Borrell tərəfindən edilib. Aİ-nin xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi Borrell Münhen Təhlükəsizlik Konfransında Qərb ölkələrini “təhlükəsizlik və müdafiə imkanlarını əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirməyə” çağırıb. Bu çağırış müdafiə qabiliyyətinin inkişafında alternativ proseslərin və institutların qiymətləndirilə biləcəyi ilə bağlı təsəvvürü gücləndirdi.
Alternativ müdafiə mexanizmi üçün ağla gələn həll yolu hökumətlərə, beynəlxalq təşkilatlara və qeyri-dövlət subyektlərinə müxtəlif hərbi, hərbiləşdirilmiş və təhlükəsizlik xidmətləri göstərən özəl hərbi şirkətlərdir. Xüsusilə müharibənin əvvəlində Rusiyanın “Vaqner” şirkətindən Ukraynada geniş şəkildə istifadə etməsi Avropa üçün də oxşar alternativin mümkün olub-olmaması sualını yaradır. Avropada uzun müddətdir mövcud olan siyasi fona və orduların çevrilməsinin çətinliyinə baxmayaraq, “müştəri tələblərini ödəmək üçün” özəl hərbi şirkətlərin daha çevik və daha sürətli idarə olunması və istiqamətləndirilməsi işləri asanlaşdıra bilərdi.
Fransanın "GEOS", Almaniyanın "ASGAARD", İngilis "AEGIS" kimi təşkilatları Avropada yerləşən özəl hərbi şirkətlər kimi fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Mövcud şirkətlər milli qanunlarla və məhdudiyyətlərlə tənzimlənən struktur çərçivəsində fəaliyyət göstərirlər. Bununla belə, o da aydındır ki, sözügedən şirkətlər Avropanın ümumi maraqlarına xidmət edəcək institusional quruluşda deyillər, xüsusilə də onlar xroniki qeyri-sabit regionlarda işləyirlər. Müştərilərinin Avropa Birliyi ölkələri olduğu bir quruluşda şərtlər şirkətlər üçün olduqca çətin olacaq.
Çətinliklər
Bu şirkətlər üçün normativ tələblər Avropada döyüşən qrupun yaranmasının qarşısını alacaq. “Vaqner” kimi təşkilatlanmış şirkətlər mahiyyətcə hökumətlərlə əlaqəli olan təşkilatlardır, lakin onların rəsmi vəzifələri, hərəkətləri, hətta nəqliyyat vasitələri, sursatları və kadr potensialı dəqiq məlum deyil. Dövlətlər tərəfindən şirkətlərə müstəqil əməliyyat imkanlarının verilməsi Avropa normaları ekosistemində qəbul edilə biləcək bir vəziyyət deyil. Avropa Birliyinin hüquqi və siyasi bazası üçün də belə strukturları idarə etmək çox çətindir.
Bu çətinliklərə baxmayaraq, Avropa siyasətində və hərbi sahədə çatışmazlıqlar bu şirkətlərə yanaşmanı dəyişə bilər.
Daha çox peşəkar ordu sistemini tətbiq edən bütün qitədə əzmkarlığını itirmiş Avropalı zabit və əsgərlərin bir zabitdən təxminən 10 qat daha çox maddi qazanc əldə etmək motivi ilə şirkətlərə cəlb olunması dəyişə biləcək mühüm amil olacaq.
Üstəlik, özəl şirkətlərdə əsgərlərə məxsus döyüş sursatı və nəqliyyat vasitələrinin tədarükü , eləcə də istifadəsi bir qədər çevik olması da siyasi manevrləri asanlaşdıracaq.
Bundan başqa, ən mühüm məsələ Avropa dövlətlərinin müharibəyə rəsmən daxil olmalarıdır. Avropa dövlətlərinin qurduğu siyasi-ictimai quruluş və mövcud sistem daxilində müdaxiləçi olmayan xarici siyasət imici də milli orduların hərəkətliliyini məhdudlaşdırır. Müttəfiqlik şərtləri və razılaşmalarına görə rəsmi olaraq münaqişəyə cəlb olunmaqdan yayınan Aİ-nin hazırkı siyasəti müdafiə üçün hərbi şirkətlərdən istifadə imkanlarını gücləndirir.
Bütün çətinlikləri və üstünlükləri birlikdə nəzərdən keçirdikdə aydın olur ki, Avropada özəl hərbi şirkətin strukturlaşdırılması müdafiə işini xeyli asanlaşdıracaq. Lakin Avropanın müdafiə etdiyi norma və sistemə uyğun olmayan bu strukturla irəliləməsi onsuz da Qərb üçün tez-tez gündəmə gətirilən, qurduqları sistemlə hökmranlıq dövrünün bir səviyyəyə çatması tənqidini dəstəkləyəcək.
Qadir, Bizimyol.info
