Orta Asiya ölkələri yazın gəlişini simvolizə edən Novruz bayramını geniş şəkildə qeyd edirlər. Qeyd edək ki, Novruz YUNESKO tərəfindən bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib və 2010-cu ildə BMT Baş Assambleyasının 64-cü sessiyası martın 21-ni Beynəlxalq Novruz Günü elan edib.

“Yeni gün” mənasını verən Novruz yazın ilk gününü və təbiətin yenilənməsini qeyd edən bir çox xalqların mədəni ənənəsidir. Bu bayrama rituallar, mərasimlər və mədəni tədbirlər, həmçinin yaxınlarınızla xüsusi şam yeməyi daxildir. Bu gün insanlar yeni paltarlar geyinir, ailə üzvlərini və dostlarını ziyarət edir, xüsusilə uşaqlara hədiyyələr verirlər.

Balkanlarda, Qara dəniz regionunda, Qafqazda, Orta Asiyada, Yaxın Şərqdə və digər bölgələrdə 3000 ildən artıqdır qeyd olunan Novruz nəsillər arasında və ailələr arasında sülh və həmrəylik, həmçinin barışıq və mehriban qonşuluq dəyərlərini təşviq edir.

Novruz - yazın gəlişi bayramı təkcə adət-ənənələri ilə deyil, həm də adları ilə zəngindir. Necə adlandırmağınızdan asılı olmayaraq, bu ümumi bayram icmaları birləşdirən hadisədir. 3000 ildən artıqdır ki, müxtəlif ölkələrdə və regionlarda insanların qeyd etdiyi ənənəvi bir bayramdır.

Müxtəlif ölkələrdə Novruz bayramını qeyd etmək adətlərinin çoxlu ümumi cəhətləri var, lakin hər bir xalqın yaz bərabərliyini qeyd etmək üçün öz xüsusiyyətləri də var. Azərbaycanda Novruz bayramına hazırlıq bayramın özündən bir ay əvvəl başlayır. Hər evdə buğdanı boşqaba töküb yaş cuna ilə örtürlər ki, şişib kök salsın, sonra hər evdə, hər ailədə baharın müjdəçiləri kimi ilk yaşıl tumurcuqlar göyərir.

Təbiətin oyanışı məhz Novruz bayramından başlayır və Azərbaycan xalqı onu çox təntənəli ayin və adət-ənənələrə qeyd edir. Xalq inanclarına görə, Novruzdan əvvəl dörd çərşənbə var və hər çərşənbə təbii elementlərdən birinin oyanmasına həsr olunub. Belə ki, hər həftə çərşənbə axşamı Su, Od, Yel və Torpaq Çərşənbəsi qeyd olunur.

Bu təbiət qüvvələrinin oyanması beşinci, əsas ünsürün, yeni işıqlı günün - Novruzun gəlişindən, yerin dirçəlişinin və tam oyanmasının başlanğıcından xəbər verir.

Bu gün bayram süfrəsi şirniyyatlarla - şəkərbura, paxlava, badambura, qoğal və s. zəngin olur. Novruzun rəmzi – toxum-səməni (cücərmiş buğda) daha çox məhsula, gələcəkdə sakit və rahat həyata ümidi simvollaşdırır. Novruz çərşənbələri zamanı bir ritual var - odun üstündən tullanmaq. Əvvəllər axşam gələndə hər bir ailə öz evinin həyətində tonqal alovlandırırdı. Sonradan bu odun üstündən tullanırdılar.

Bir inanca görə, subay qızların xoşbəxt olması üçün gün ərzində bədbəxtlik əlaməti olaraq bir su qabına “qara” sikkələr atılır, axşam isə gün batmazdan əvvəl bu su sikkələrlə birlikdə küçəyə atılır.

Novruz çərşənbələrinin süfrəsi fərqli olur. Süfrədə adları “s” hərfi ilə başlayan yeddi yeməkdən ibarət yemək olmalıdır. Bunlar sumaq (ədviyyat), sud (süd), sirkə (sirkə), səməni, səbzi (göyərti) və s.. Süfrəyə sadalanan yeməklərdən əlavə güzgü, şam və rəngli yumurta qoyulur. Yuxarıda göstərilənlərin hamısı simvolik məna daşıyır. Şam insanı pis ruhlardan qoruyan oddur. Yumurta və güzgü köhnə ilin sonunu və yeni ilin ilk gününün başlanğıcını simvollaşdırır. Bir qayda olaraq, bayram günlərində giriş qapıları kilidlənmir. Bu da o deməkdir ki, ailə evdədir və qonaqları məmnuniyyətlə qarşılaya bilər.

Bu gün Boz ayın ikinci çərşənbəsi – Od çərşənbəsidir. Bu çərşənbə “Üsgü çərşənbə”, “Adlı çərşənbə” də adlanır.

Od çərşənbəsi qədim insanların Günəşə, oda olan müqəddəs inamından irəli gəlir. Od çərşənbəsi yeni həyatın gəlişini simvolizə edir.

Odla bağlı birçox atalar sözü, xalq deyimləri var. Məsələn; odu söyən qara günlük olar, tonqalı-odu dağıdanın ocağı dağılar.

Odla bağlı müxtəlif alqışlar da var. Məsələn; Ocağın gur yansın.

Qeyd edək ki, ilk çərşənbə (Su çərşənbəsi) – Fevralın 27-də, ikinci çərşənbə (Od çərşənbəsi) – Martın 5-də, üçüncü çərşənbə (Hava çərşənbəsi) – Martın 12-də, dördüncü və son çərşənbə (Torpaq çərşənbəsi) – Martın 19-a təsadüf edir.

İradə Cəlil, Bizimyol.info

Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyi

Məqalə Medianın İnkişafı Agentliyinin onlayn media subyektlərinə (veb-saytlara) maliyyə dəstəyi əsasında hazırlanıb.

İstiqamət: 6.3.8. Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği