Mərkəzi Afrikanın sirli torpaqları; O, təkcə zəngin təbii sərvətləri ilə deyil, həm də tarixinin dərinliklərində gizlənmiş dramatik hekayələrlə doludur. Biz adətən İngiltərə və Fransanın müstəmləkəçiliyinə diqqət yetiririk, lakin bu səhnədə diqqətdən kənarda qalan başqa bir oyunçu Belçikadır.

Bizimyol.info xəbər verir ki, Türkiyə mətbuatı Mərkəzi Afrikada hökmranlıq edən II Leopoldla bağlı maraqlı yazı dərc edib.

Ruandadan Konqo Demokratik Respublikasına qədər uzanan bu qitədə Belçikanın təsiri; O, nəinki coğrafi sərhədləri aşdı, həm də soyqırım və ağrılı qırğınların izləri ilə yadda qaldı.

Afrika tarix boyu daim Avropa dövlətlərinin diqqət mərkəzində olub. Ən acınacaqlısı, burada insanların amansız istismarı baş verib. İş o yerə çatıb ki, Hitlerdən daha qəddar olan, lakin onun qədər tanınmayan Belçika kralı II Leopold da bu koloniyanı quran adamlardan biri olub.

Konqo Demokratik Respublikası Mərkəzi Afrikada geniş əraziyə malikdir və çoxlu sərhəd qonşuları ilə əhatə olunub.

Müstəmləkəçilikdən əvvəlki dövrdə kral hakimiyyəti altında olan ölkə coğrafi kəşflərdən sonra Avropa dövlətlərinin diqqətini çəkib və ticarət mərkəzinə çevrilib. Avropa dövlətləri tərəfindən mal və qul ticarətinin sıx olduğu bu bölgədə Leopoldun vəhşi əməlləri təxminən 6 milyon insanın ölümünə səbəb olub.

Belçikanın Konqo ilə əlaqələri Avropa dövlətlərinin ölkənin daxili ərazilərinə genişlənməsi ilə başlayıb. Həmin vaxt Belçika qitənin digər dövlətləri ilə güc mübarizəsi aparıb və ölkədə daha çox nüfuz sahibi olub. Bu səylər Ruandada soyqırıma, Konqo Demokratik Respublikasında isə birbaşa qırğınlara səbəb olub.

Afrika resurslarına hərislik 1876-cı ildə Kral II Leopoldun rəhbərliyi ilə Belçika tərəfindən qurulan Beynəlxalq Afrika İttifaqında təcəssüm olunurdu.

Afrikanı sivilləşdirmək (!) və qul ticarətinə son qoymaq məqsədi ilə yaranan bu birlik milli komitələr vasitəsilə maliyyələşdirilirdi. Belçika da İngiltərə və Fransanın bölgədəki təsirini saxlamaq üçün strateji dostluq əlaqələrinə üstünlük verib. II Leopold şəxsi sərvətindən maliyyələşdirdiyi milli komitəsi ilə də Belçikanı gündəmə gətirib.

II Leopoldun Konqonun sərvətlərindən istifadə etmək istəyi jurnalist Henri Stenlinin işi ilə birləşdirildikdə təsirli bir ölçü qazandı. Stenli 1879-cu ildə Konqoya göndərildi və su kanalları yaratmaq, ticarət şəbəkələri yaratmaq və yerli başçıları ticarəti inkişaf etdirmək üçün Leopoldla müqavilələr bağlamağa inandırmaqda mühüm işlər görüb. İmzalanan müqavilələr Leopoldun tələblərinə uyğunlaşdırılıb və həyata keçirilib.

Bu prosesdə Belçika Stenlinin səyləri sayəsində Konqoya təsirini artırıb və Leopold torpaqları ələ keçirərək Konqonu şəxsi mülkiyyətinə çevirib.

1884-1885-ci illərdə baş tutan Berlin Konfransı Belçikanın Konqo siyasətinin müsbət qiymətləndirildiyi bir məkan olub. Konqonu müstəqil dövlət kimi müəyyən edən və Leopoldun Konqonu şəxsi mülkiyyətinə çevirməyə icazə verən bu konfransda Leopoldun ələ keçirdiyi ərazilər vacib idi.

Afrikanı "mədəniləşdirmək" adı altında açıq-saçıq məqsədlərlə yola çıxan II Leopold, əslində Konqoda tapılan fil sümüyü və kauçuk kimi qiymətli sərvətləri istismar etmək üçün qaranlıq bir müstəmləkə nizamı qurdu.

Fil dişi Konqonun ilk müstəmləkəçilik illərində çox xüsusi bir mövqeyə sahib idi. Onu da qeyd edək ki, heykəltəraşlıq, zərgərlik və hətta piano düymələri kimi bir çox sahədə istifadə olunan qiymətli materialdır. Çünki bütün bu müharibə, bütün bu ağrılar bunun üçün idi. Təqdir etdiyiniz kimi, fil sümüyündən əldə edilən gəlir Leopold üçün böyük maliyyə mənbəyi idi.

1890-cı illərin əvvəllərində Avropada sənayenin inkişafı ilə rezin yeni sərvət mənbəyi kimi ön plana çıxdı.

Velosiped şinləri və avtomobil sənayesinin yüksəlişi təbii olaraq bütün dünyada rezinə tələbatı artırırdı. Bu dövrdə Konqo rezin istehsalında ən böyük ölkə olduğu üçün Belçika üçün strateji gəlir mənbəyinə çevrildi. Lakin bu sərvətlərin istismarında diqqəti çəkən məqam yerli əhalinin vəhşicəsinə istismar edilməsi idi.

Kauçuk istehsalında işçilərə qarşı tətbiq edilən vəhşi üsullar insan hüquqlarını pozacaq səviyyəni keçmişdi. Rezin qiymətləri artdıqca kvotalar da eyni sürətlə artdı. Kvota yerinə yetirə bilməyən işçilər əl-ayaqları qarşı tərəfdən kəsilərək cəzalandırılırdı. Kvota ödəyə bilməyən insanlar qaçsaydı, əsgərlər onları həyat yoldaşının və ya uşaqlarının əllərini kəsərək cəzalandırardılar.

Leopoldun fikrincə, güllə bir afrikinin həyatından daha qiymətli idi. Atanın 5 yaşlı övladının kifayət qədər rezin toplaya bilmədiyi üçün əl-ayağı kəsilmiş halda çəkdiyi fotoşəkil o dövrün amansız həqiqətlərini belə əks etdirirdi:

Bu vəhşi əməllər sərvətin istismarının bədəli kimi tarixə düşdü.

Belçikanın Konqodakı iqtisadi fəaliyyətinin fil sümüyü və rezin istismarı ilə məhdudlaşdığını düşünürsünüzsə, yanılırsınız. Eyni zamanda, bu istismara yol tikintisi üçün kəsilən ağaclar və buxar gəmisi qazanları vasitəsilə də nail olunub. Lakin bu iqtisadi təşəbbüslərin kölgəsində yerli əhali ağır şəraitdə məcburi əməyə cəlb olunaraq həyatını itirdi.

19-cu əsrin sonlarına doğru fil sümüyü ovundan kifayət qədər pul qazana bilməyən yerli əhali begemot dərisindən hazırlanmış qamçılarla cəzalandırılır və bədənlərinə daimi ziyan vuran ağır cəzalara məruz qalırdılar. Eyni zamanda rezin və kakaoya olan tələbat üçün meşələr amansızcasına məhv edilir, onların yerində yeni yataqlar açılırdı. Öz ölkələrində kölə olan Konqolular rezin əldə etmək üçün meşələrə buraxılırdı.

Bu insanlar sıx rezin ifrazatını bütün bədənlərinə sürtərək yeriyən rezin kimi qayıdırdılar. Donduqdan sonra bədənlərinə yaxşıca yapışan rezin çıxarıldığı üçün dəriləri də bədəndən ayrılırdı. Ağacların kəsilməsi və yol tikintisində istifadə olunan işçilər aclıq və ağır iş şəraiti səbəbindən faciəvi şəkildə həlak olurdular.

Bu vəhşi nizamda yaşamaq istəməyən minlərlə insan kəndlərini tərk edərək meşələrə sığınsa da, burada da sığınacaq və yemək çatışmazlığı üzündən köhnə yerlərinə qayıtmalı oldular.

Qarşı çıxmağa çalışan xalqın üsyanları odlu silahla yatırıldı.

Belçikanın bu qeyri-insani praktikasına qarşı çıxan insanlara qarşı bu sıxışdırma prosesi zamanı ölənlərin sayı kifayət qədər yüksək idi ki, bu da Belçika iqtisadiyyatının yeni bir yük altına girməsinə səbəb oldu. Bu vəziyyəti azaltmaq üçün inkişaf etdirilən vəhşi üsullardan biri də güllələrin israf edilməsinin qarşısını almaq üçün istifadə edilən güllələrin öldürülən şəxsin əli ilə ağdərili zabitə çatdırılması idi.

Əsgərlər bu əlləri xüsusi vedrələrə yığaraq komandirlərinə həm güllə sərf etmədən, həm də cəzalandırmaqda effektiv olduqlarını sübut edirdilər. Əsgərlər kəsdikləri hər əl üçün əlavə maaş alırdılar. 1906-cı ildə cəmi bir gündə 1308 kəsilmiş sağ əl Konqonun müstəmləkəçi qubernatoruna təqdim edilib.

Bu qaranlıq dövrün əsl simasını 1900-cü illərin əvvəllərində jurnalist Edmund Dene Morel üzə çıxarıb. Dəniz şirkətində çalışan Morel səfərləri zamanı Konqo Müstəqil Dövlətindəki zülmü görüb və bu mövzuda ictimaiyyəti məlumatlandırmaq üçün jurnalistikaya müraciət edib. Morelin kampaniyası fotoşəkilləri ilə bütün dünyada böyük əks-səda yaradıb.

II Leopold Konqodan gələn qan pulu ilə tez varlandı.

Pulu çoxaldıqca; O, Belçikada Antverpen Qatar Vağzalı, Kral Mərkəzi Afrika Muzeyi və Ostends Kral Qalereyası kimi böyük və dəbdəbəli binaların tikintisinə rəhbərlik edib.

Bu zaman o, “tikinti kralı” kimi tanınmağa başlayıb. Konqodakı vəhşiliklərin şahidləri də məhdud idi. İngilis missionerləri, jurnalistləri və yazıçıları gözləri qarşısında dəhşəti gördükdə bu haqda yazmağa başlayıblar.

II Leopoldun Konqonu zülmünə qarşı qaldırılan səslər nəticəsində 1908-ci ildə Konqo II Leopolddan alınaraq Belçikaya verilib. Konqo artıq Leopoldun “şəxsi mülkü” deyildi, onun kralı olduğu Belçikanın ictimai mülkü oldu! Lakin sonda imperializmin qanlı talan və istismar sistemi davam etdi. Leopold bir il sonra varis qoymadan öldü və qardaşı oğlu Belçika kralı oldu.

Konqo "Belçika Konqosu" adlandırılaraq müstəmləkəçiliyini davam etdirdi.

İstismar mexanizminin müqəddəs üçlüyü kimi təsvir edilən Dövlət-Kilsə-Özəl Şirkət sifarişi; O, təkcə rezin deyil, həm də ölkənin mis, qızıl, almaz, kobalt kimi bütün yeraltı sərvətlərini istismar edirdi. Bu, "Ağ Adamın Yükü" adlandırılan konsepsiyanı gücləndirdi.

Halbuki bu yük mənəvi məsuliyyət idi. Afrikalıların "cahil vəhşilər" olaraq xarakterizə edildiyi bu anlayış ağ adamın sivilizasiya, insani dəyərlər, demokratiya, maarifləndirmə və inkişaf gətirmək missiyası ilə eyniləşdirilirdi. Bu həssaslıq abidəsi Konqonu o qədər işıqlandırdı ki, 1960-cı ildə universitet məzunlarının sayı cəmi 30 nəfərlə məhdudlaşdı.

Belçikanın bir çox şəhərində II Leopoldun heykəlləri 30 iyun 2020-ci ildə Konqonun müstəqillik günündə götürülüb.

Müstəmləkəçilik tarixində iz qoyan heykəllər 2020-ci ildə götürüldü ki, Leopoldun heykəli illər sonra bu ağrılı xatirələri xatırlatmasın. Antverpendəki heykəl çıxarılaraq muzeydə sərgilənərkən, Gent və bir çox başqa şəhərlərdə büstlər və heykəllər tamamilə dağıdılıb. İnsanlar küçələrdə müstəmləkəçiliyi xatırladan bu heykəllərə görə təhqir olunduqlarını da bildiriblər.

Kütləvi şəkildə vəftiz olunan və xristianlaşan, lakin bu prosesdə nəyə inandıqlarını bilməyən milyonlarla cahildən ibarət olan cəmiyyətin ağ adamın gözlədiyi minnətdarlıq hissini yaşayacağı gözlənilirdi. Amma bu proses insanların ruhunu əmməklə, onların həyatlarını və gələcəklərini oğurlamaqla Konqonun əsl potensialına mane olub.

Dünyanın bəzi ölkələrində qəddar hakimiyyətlər və müstəmləkələr hələ də qalmaqdadır.

Qadir, Bizimyol.info