Bir məhsulu aldıqdan sonra uyğun məhsulları spiral şəkildə satın alma vərdişi kimi tanınan "Diderot effekti" nədir? Bu gün bu effekti hansı məqamlarda görürük?

Bizimyol.info xəbər verir ki, Türkiyə mətbuatında dərc olunan məlumatda mənşə hekayəsindən tutmuş günümüzün psixoloji hadisəsinə qədər geniş mövzulardan danışılır. Artıqa brendlər əlaqəsi olmayan məhsullar buraxmaq əvəzinə ekosistem yaratmağa başlayıblar. Bu sistemlər bir çox şirkətlərdə, xüsusilə texnologiya şirkətlərində görünməyə başlayıb. Təbii ki, şirkətlərin bu sistemə üz tutmasının arxasında çox mühüm bir səbəb var: İstehlakçı vərdişləri.

Daha dərindən araşdırdıqda görürük ki, bütün şirkətlər istehlakçı vərdişlərinə uyğun hərəkət edir. Bu gün bəlkə də istehlakçıların ən təhlükəli vərdişlərindən biri sayılan "Diderot effekti" haqqında danışacağıq. Bu məhsula uyğun olan digər məhsulları spiral şəkildə satın almaq olaraq təyin edə biləcəyimiz "Diderot effekti" bu gün xüsusi olaraq eyni markalar üçün istifadə edilməyə başlandı.

"Diderot effekti" nədir?

Təsəvvür edin ki, bir şəxs məşhur şirkət markalarınnın telefonunu alır. Çox gözəl telefondur və bütün ehtiyaclarınızı ödəyir. Didronun təsiri altında olan insan bu vəziyyətdən narahat olmağa başlayır. O, özünə həmin marka çətiri altında olan bir kompüter almaq istəyir ki, onun telefonu ilə tam uyğun olsun. Əslində onun üçün işləyən bir kompüter olsa da, kifayət edəcək.

Bununla kifayətlənməyən istehlakçı əlindəki adekvat qulaqcığı bəyənməməyə başlayır və onun da telefonu ilə eyni markadan olmasını istəyir. Bu vərdiş davamlı olaraq irəliləyir və o, şirkətin bütün  ekosisteminə hakim olmağa çalışır. Şirkətlər bu istehlakçı vərdişini bildikləri üçün öz ekosistemlərinə yeni məhsullar əlavə edərək müştəriləri onlardan asılı etməyə çalışırlar.

Verdiyimiz bu nümunə "Diderot effekti"nin ən aydın təriflərindən biridir.

Əslində, "Diderot effekti"nin markalardan asılı olmasına ehtiyac yoxdur. Təsəvvür edək ki, bir qadın paltar alır. Bu gözəl qırmızı paltardır, lakin onunla geyinməyə uyğun ayaqqabı yoxdur. Buna görə də ayaqqabı alır. Sonra o, paltar üçün uyğun zərgərlik almaq istəyir. Onları da əldə edir. Bu spiral böyüməyə davam edir və bir məhsuldan sonra onlarla müxtəlif məhsul alınır.

"Diderot effekti"nin arxasında duran psixoloji səbəblər hansılardır?

"Diderot effekti"nin arxasında dayanan psixoloji səbəblərə nəzər saldıqda məsələ daha aydın görünür. İnsanlar əslində kimliklərini aldıqları məhsullarla müəyyən edirlər. Beləliklə, bir nöqtədə sahib olduğumuz şeylər şəxsiyyətimizi əks etdirir. Bu səbəbdən alınan hər yeni məhsul istifadəçinin digər məhsullarla uyğunluğuna təsir edir. Bu uyğunluq ümumiyyətlə azalmağa meyllidir. Bu uyğunluğu artırmaq üçün insanlar eyni marka altında məhsul almağa meyllidirlər.

"Diderot effekti" adı haradan gəlir?

Əslində istehlak asılılığı kimi qiymətləndirə biləcəyimiz "Diderot effekti" 18-ci əsrdə dövrün mühüm filosoflarından biri olan Denis Didronun adından gəlir. Denis Didro bu istehlak vərdişini 1769-cu ildə yazdığı "Köhnə xalatım üçün peşmançılıq" adlı essesində mükəmməl şəkildə ümumiləşdirir.

Dövrün ən əhatəli ensiklopediyalarından biri olan “Ensiklopediya”nın həmtəsisçisi və müəllifi Didro o dövrdə məşhur olsa da, yoxsulluq və borcla mübarizə aparırdı. 1765-ci ildə fransız ədəbiyyatı ilə son dərəcə maraqlanan rus imperatriçası Böyük Yekaterina Didronun vəziyyətini öyrənir və ona böyük köməklik göstərir.

Yekaterina ilk növbədə xeyli pul ödəyərək Didronun kitabxanasını alır, sonra isə bu kitabxananı yenidən Didroya hədiyyə edir. Bundan sonra Didronun 25 illik maaşını bir anda ödəyən rus imperatriçası Didroya borclarını ödəməyə şərait yaradıb və əlində külli miqdarda pul olmasına şətait yaradıb.

Didro artıq borcu olmayan, cibində pulu olan adamdır. Maddi cəhətdən rahatlaşdıqdan sonra filosof əvvəllər ala bilmədiyi bahalı qırmızı xalat alır. Bu xalatı geyinən Didro masasında oturanda nəyisə başa düşür. İş masası və xalat bir-birinə uyğun gəlmir. Seyfində külli miqdarda pul olduğu üçün xalatda özünə uyğun stol alır. Daha sonra Didro evindəki xalçanın otağa uyğun gəlmədiyini anlayıb və evindəki mebelləri dəyişməyə başlayıb.

Didro bu dövrlə bağlı bunları deyib: "İndi hər şey harmoniyadan çıxıb. Artıq koordinasiya, birlik, gözəllik yoxdur".

Filosof evindəki əşyaları bir-bir dəyişdikcə, əşyaların getdikcə daha uyğunsuzlaşdığını hiss edir. O, bu nifaqdan qurtulmaq üçün evindəki bütün mebelləri dəyişsə də, nəticədə yenidən borca ​​düşüb. Bu dəlilik dövründən sonra Denis Didro "Köhnə xalatım üçün peşmanam" adlı məqaləsini yazır və bugünkü istehlak çılğınlığına çevriləcək təsirin atası oldu. Didro məqaləsində istehlak çılğınlığı dövrünü bu cümlə ilə ifadə edir: “Köhnə xalatımın ustası olduğum halda, yenisinin qulu oldum”.

"Diderot effekti" bu gün bir növ həyat tərzinin tətbiqi ilə üst-üstə düşür. 1998-ci ildə antropoloq və istehlak davranışı mütəxəssisi Grant McCracken tərəfindən ədəbiyyata daxil edilən "Diderot effekti" bu gün geniş kütləyə yayılıb. McCrackenə görə, "Diderot effekti"nə daxil olan insanlar üçün məhsulu alarkən; Olmaq istədiyi insanın və ya yaşamaq istədiyi həyatın təsiri məhsulun funksionallığından daha təsirlidir.

Yəni biz bir məhsulu sırf onun markası prestijli olduğu üçün alırıq, çünki bu brend olmaq istədiyimiz insanı əks etdirə bilər. Daha ucuz, daha keyfiyyətli məhsul olsa da, bizim üstünlüklərimiz bu markada davam edəcək.

Bu gün sizə "Diderot effekti" haqqında danışdıq. İstehlak çılğınlığının pik həddə çatdığı bu dövrlərdə biz bu təsiri daha çox görürük və bəzən özümüz də hiss edirik.

Qadir Həzi, Bizimyol.info