Şübhəsiz ki, sui-qəsdin ən böyük səbəbkarlarından biri Amerikadakı qütbləşmədir. Biz sui-qəsd nəzəriyyələrini geridə qoyduqdan sonra, Amerikanın yaşadığı sistematik və ekzistensial demokratiya böhranını anlamaq daha asan olur.

Bizimyol.info xəbər verir ki, vəkil Yunus Emre Erdölen ABŞ prezidentliyinə namizəd Donald Trampa qarşı sui-qəsd cəhdi və bunun mümkün nəticələri barədə "AA"ya yazıb.

ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Tramp 2024-cü il seçkilərinin keçirildiyi Pensilvaniya ştatında namizədliyinin dəqiqləşdiriləcəyi Respublikaçılar Partiyasının Konqresinə düz bir gün qalmış mitinqində qui-qəstə məruz qalıb. 20 yaşlı qatil mitinq zonasından 150 metr aralıda yerləşən damdan "AR-15" markalı yarı avtomatik silahla atəş açıb. Atəş nəticəsində Tramp qulağından yaralanıb, tribunada olan seçici ölüb, təhlükəsizlik qüvvələri hücumçunu hadisə yerində zərərsizləşdirib.

Tətiyi kim çəkdi: Amerika, yoxsa 20 yaşlı qatil?

ABŞ Federal Təhqiqat Bürosu (FTB) hücum edənin 20 yaşlı Tomas Metyu Kruks olduğunu açıqlayıb. Kruks, seçici qeydiyyatı məlumatına görə Respublika Partiyasının üzvü kimi görünən, lakin 2021-ci ilin yanvarında Demokratlara yaxın bir ianə fonduna 15 dollar yatıran bir gəncdir. O, ailəsi ilə birlikdə hadisənin baş verdiyi mitinq zonasından 1 saatlıq məsafədə yerləşən Bethel Park ərazisində yaşayır. İki il əvvəl Bethel Park Liseyini bitirən Kruks 500 dollarlıq xüsusi məzuniyyət mükafatı almış tələbədir. Kruks keçmişi təmizdir, əvvəllər heç bir cinayət əməli törətməyib. Buna görə də onun yaşadığı Pensilvaniya ştatında 18 yaşından sonra yarı avtomatik hücum silahı almaq kifayət qədər asan olub.

Kruksun Trampı güllələmək motivi naməlum olaraq qalır. Təbii ki, sui-qəsd nəzəriyyələri havada uçuşur. Bəzi demokratlara görə, Tramp seçkilərdə qalib gəlmək üçün özünü güllələdib, bəzi respublikaçılara görə isə cinayəti törədən “Trampın qarşısını almaq istəyən dərin dövlət” və ya Fələstini dəstəkləyən universitet tələbələridir. Hətta hücum edənin ağdərili kişi olması məsələnin Amerikada uzun müddətdir ki, irqçi hücumlara məruz qalan fələstinlilərə sürətlə çevrilməsinə mane olmayıb.

Fırıldaqçıların motivi, hücumu necə və niyə həyata keçirməsi, prezidentin və keçmiş prezidentlərin müdafiəsinə cavabdeh olan Məxfi Xidmətin və ya digər bölmələrin damda təhlükəsizlik tədbirləri görməməsinin zəif və səhlənkarlığı hələ də açıqlanmayıb. Mitinq sahəsinə yaxın araşdırma davam edir.

Hadisənin bir çox aspektləri aydın deyil. Amma şübhəsiz ki, hadisənin ən böyük səbəbkarlarından biri Amerikadakı qütbləşmədir. Biz sui-qəsd nəzəriyyələrini bir kənara qoyduqdan sonra, Amerikanın yaşadığı sistematik və ekzistensial demokratiya böhranını anlamaq daha asan olur.

Amerikanın sistematik və ekzistensial demokratiya böhranı

"Pew Research" tərəfindən 2022-ci ildə aparılan araşdırmaya görə, Respublikaçılar və Demokratlar bir-birlərinə nifrət edirlər. 2016-cı ildən bəri bir-birini “yalançı, əxlaqsız, qapalı, axmaq və tənbəl” kimi görənlərin sayı xeyli artıb. Əvvəllər Demokratlar və Respublikaçılar ən azı oyun qaydaları üzərində razılığa gəlirdilərsə, indi vəziyyət dəyişib.

Respublikaçıların əksəriyyəti 2020-ci il seçkilərinin “demokratlar tərəfindən oğurlandığına” inanır. 6 yanvar Konqres basqını da bu inamın nəticəsidir. Tramp ölkəni Demokratlardan geri almaq üçün kampaniya apararkən, ABŞ prezidenti Co Bayden və komandasının ölkəyə xəyanət etdiyini deyir.

Digər tərəfdən Bayden və Demokratlar Trampın "diktator" olduğunu, qalib gəlsə qadınların hüquqlarından qaradərililərin hüquqlarına qədər bütün hüquq qazanclarının aradan qaldırılacağını və 2024-cü ildə Trampa qarşı tamamilə çaxnaşma kampaniyası aparırlar.

Xüsusilə zəif debat performansından sonra Bayden kampaniyasının yeganə ümidi Tramp nifrətinə əsaslanan "çıxmaq" çağırışlarını yatırtmaq və Demokrat seçiciləri seçkiyə cəlb etməkdir. Ona görə də hər iki tərəfdən şəxsi hücumlar pik həddə idi. Ona görə də fərdi silahlanmanın intensiv olduğu, radikallaşmanın artdığı bir dövrdə belə bir sui-qəsdin baş verməsi təəccüblü deyil.

Əslində, Respublikaçılar və Demokratlar uzun müddətdir ki, iki fərqli Amerikada yaşayırlar, fərqli xəbər kanallarına baxırlar, fərqli tətbiqlərdən istifadə edirlər, eyni fikirdə olan insanlarla vaxt keçirirlər və tamamilə fərqli faktlara inanırlar. Trampın mühakimə olunduğu işlər də bu qütbləşməni qidalandırır, Demokratlar “qanunun aliliyi” arqumentini irəli sürürlər, Trampçılar isə işlərin qərəzli olduğunu və məhkəmə proseslərinə şübhə ilə baxdığını deyirlər. Hər kəs verilən qərarları öz siyasi baxışlarına görə şərh edir.

Seçkilər bu iki Amerikanın son illərdə bir-birini görə bildiyi və qarşı tərəfin səsini azacıq da olsa eşitdiyi nadir sahələrdən biridir. 2016-cı ildən isə bu seçkilər çox da sağlam keçmir. Namizədlərin bir-birinə şəxsi hücumları artır, rəqiblərin həbs edilməli olduğu barədə ritorika hazırlanır, Konqresə basqınlar aparılır, qarşı tərəfə nifrət siyasi kampaniya vasitəsi kimi istifadə olunur.

Amerika demokratiyasının təməlini qoyan etimad və xoşməramlılıq buna görə də uzun müddətdir ki, dayanıb. Türkiyədə seçkinin nəticələrini təsdiq edən Yüksək Seçki Şurası (YSK) kimi qurumun olmadığı, həbsxanaya düşməyin prezidentliyə namizəd olmağa maneə yaratmadığı bir sistem bu cür qütbləşməyə dözə bilməyəcək səviyyəyə çatıb. Əvvəllər rəvan işləyən bir çox siyasi proseslərə cəmiyyətin bir-birinə inamının azalması, oyun qaydaları ilə bağlı konsensusun pozulması mane oldu.

Trampa sui-qəsd uzun müddətdir inkişaf edən bu prosesin nəticəsi idi. İki Amerikanın toqquşması davam etdikcə və həm Demokratlar, həm də Respublikaçılar oyun qaydaları üzərində yelləndikcə, bu cür siyasi zorakılıq hadisələrinin baş verməsi ehtimalı var.

Çünki Amerika demokratiyası hazırda içində olduğu böhranları aradan qaldırmaq üçün enerji və alət tapa bilmir. Namizədlərdən biri əvvəllər məhkum olunmuş, digəri 1,5 saat davam edən debat zamanı gözlərini kosmosa dikmiş və öz ailəsindən başqa Demokrat Partiyasının aparıcı simalarını inandırmaqda çətinlik çəkən 82 yaşlı siyasətçidir. Meydanda Amerikanın üzləşdiyi mühüm problemlərə həll yolu təklif edə biləcək ciddi və bacarıqlı siyasətçilər yoxdur.

Tramp və Bayden insanların əksəriyyətinin etibar etmədiyi və bəyənmədiyi adlardır. Seçicilərin əhəmiyyətli bir hissəsi bu adlara “könülsüz” səs verir və qarşı tərəfin qalib gəlməsinin qarşısını almaq üçün seçkiyə gedir. Seçkilərin qaydası, səslərin hesablanması, siyasətin aparılması ilə bağlı əsas konvensiyalar artıq bütün cəmiyyət tərəfindən qəbul edilmir, səssiz bəylərin razılaşmaları dayandırılır.

Sui-qəsdin seçki prosesinə təsiri necə olacaq?

Hətta sui-qəsd cəhdi olmasaydı, sorğulara görə Tramp seçkidə favorit olacaqdı. Amma indi onun bu gün başlayacaq namizədlik qurultayında danışa biləcəyi və tərəfdarlarını səfərbər edə biləcəyi bir hekayəsi var. Eyni zamanda bu hadisə ilə Trampın necə prezident olacağı daha aydın oldu. Tramp artıq 50 min nəfəri işdən çıxarılma siyahıları ilə işsiz qoymağı və təhlükəsizlik agentliyini tamamilə yenidən qurmağı planlaşdırır.

Hələlik Bayden kampaniyası medianın diqqətinin Trampa keçməsindən məmnundur. Onlar “köçmək” təzyiqinin azalacağını, Baydenin Trampa əl uzatmaqla “prezident” kimi dayanacağını düşünür və gündəmin dəyişməsindən məmnundurlar.

Qadir, Bizimyol.info