Xarici işlər naziri Hakan Fidan Türkiyə Böyük Millət Məclisinin Plan və Büdcə Komissiyasında nazirliyinin 2024-cü il büdcəsini təqdim etdikdən sonra millət vəkillərinin tənqid və suallarını cavablandırıb.
Bizimyol.info Türkiyə mətbuatına istinadən xəbər verir ki, Xarici İşlər Nazirliyinin büdcəsinin artırılması lazım olduğunu və nazirliyin tələb etdiyi büdcənin demək olar ki, hamısının verildiyini qeyd edən Fidan nazirlikdəki diplomatlar nə qədər yaxşı olarsa, institutsional imkanların da bir o qədər yaxşılaşdırılmasına ehtiyac olduğuna diqqət çəkib.
Fidan müəyyən məqamlarda kadr sayının az olduğunu və kadr keyfiyyətinə zərər vermədən sayın necə artırılacağı üzərində çalışdıqlarını bildirdi.
Türkiyənin dünya səviyyəsində malik olduğu diplomatik şəbəkəyə görə beşinci yerdə olduğuna diqqətə çatdıran Fidan, bu şəbəkənin ən səmərəli şəkildə fəaliyyət göstərməsi üçün yüksək ixtisaslı diplomatlara ehtiyac duyduqlarını bildirdi.
Fidan, səfir təyinatları, xüsusilə də xaricdən gələn təyinatlarla bağlı: "Düşünürəm ki, bunlar məqbul nisbət daxilindədir. Dünyada və digər ölkələrdə faizə baxdıqda bu təcrübələrin eyni olduğunu görürük", -deyib.
“Avropa qərar verməlidir”
Fidan Avropa İttifaqı (AB) ilə bağlı suallara da: “Avropa Birliyinə üzvlük tələbimizdə heç bir dəyişiklik yoxdur, lakin bizim Avropa Birliyinə üzv olub-olmayacağımız məsələsi texniki məsələ deyil, meyarlara əsaslanan məsələ deyil. Əvvəla, zəhmət olmasa, bunu diqqətdən qaçırmayaq. Bu, Avropa İttifaqının, yəni onun əsas ölkələrinin strateji qərar verəcəyi məsələdir, - deyə bildirib.
Fidan qeyd edib ki, bu məsələləri illərdir Aİ rəsmiləri, xüsusilə təşkilatın Xarici Əlaqələr və Təhlükəsizlik Siyasəti üzrə Ali Nümayəndəsi Josep Borrell və Avropa İttifaqı (Aİ) Şurasının sədri Çarlz Mişel ilə təkbətək müzakirə edir: “Avropa qərar verməlidir: Türkiyə miqyasında bir ölkə, müsəlman ölkəsi ilə yeni bir birlik qurmaq istəyirəmmi?", - deyib.
Avropanın millətlərüstü bir quruluş qurmağı bacardığını, lakin suprasivilizasiya quruluşu qura bilmədiklərini ifadə edən Fidan, son 15 ildə dondurulmuş Aİ-nin genişlənməsi perspektivinin Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra yenidən dəyişməyə başladığına diqqət çəkib.
Fidan Türkiyədə və AB-də digər ölkələrdə strateji düşüncəli insanların olmasının faydalı olacağına inandığını, kimlik siyasətinə malik nazirlərin müəyyən Avropa demokratiyaları və partiya siyasətləri səbəbindən xarici siyasətdə əks-səda doğurduğunu bildirib.
2008-2009-cu illərdə Fransada keçmiş prezident Nikola Sarkozinin seçilib hakimiyyətə gəlməsinə qədər AB ilə Türkiyə arasında münasibətlərin pis olmadığını qeyd edən Fidan, AB-nin daha sonra öz daxili siyasətini tətbiq etdiyi üçün kimlik siyasətinə üstünlük verdiyini vurğulayıb.
AB məsələsi müzakirə edilərkən bəzi praktiki məsələlərin olduğuna diqqət çəkən Fidan Gömrük İttifaqının yenilənməsi və viza problemləri ilə bağlı ciddi iş gördüklərini bildirib.
“Avropa dövlətləri müəyyən məsələlərdən alət kimi istifadə edirlər”
Aİ və ABŞ-ın bölgədə və digər yerlərdə geostrateji siyasətlərinin bəzən Türkiyə ilə qarşıdurmasına səbəb olduğunu vurğulayan Fidan:
“Burada siz Avropanın əsas dövlətlərinin müəyyən məsələlərdən alət kimi istifadə etdiyini görürsünüz. Deməli, görürsünüz ki, Kiprdə probleminiz var və Gömrük İttifaqı bunu diqqətinizə çatdırır. Suriyada bir şey etdiniz, viza məsələsi ilə qarşılaşdınız. Egeydə bir məsələ var, buna silah satışında, texnologiya transferində rast gəldiniz. Başqa sözlə, məsələlər o qədər çoxşaxəlidir ki, Avropa İttifaqı ilə münasibətləri inkişaf etdirmək üçün siz öz fəaliyyət sahənizdə və təhdid qavrayışınızda heç bir şeyə toxunmayacaq, onları narahat etməyəcək, onun üzvlərindən heç biri ilə bağlı heç nə etməyəcəksiniz. Nə qədər ki, onlar sizdən yavaş-yavaş razı qalacaqlar, sizə nəsə verəcəklər. Balkan ölkələrinə bunu edə bilərlər, amma Türkiyə belə bir ölkə deyil. Türkiyənin tarixi, müstəqilliyi, milli dərinliyi və strateji mədəniyyəti belə bir şeyi rədd edir, bu bir zəncirdir”, - deyib.
Gömrük İttifaqının yenilənməsi və viza problemlərindən xəbərdar olduqlarını və çox ciddi müzakirələr apardıqlarını bildirən Fidan bəzi ölkələrdə viza məsələsinin artdığını, bəzi ölkələrdə isə heç bir dəyişiklik olmadığını bildirib.
“Bizə prinsiplərlə gəlin, siyasiləşdirməyin”
Avropa Şurası və Avropa İnsan Haqları Məhkəməsi ilə bağlı məsələlərin də olduğunu deyən Fidan Türkiyənin AİHM qərarlarının təqribən 90 faizlə üzv ölkələr arasında ən yüksək icra göstəricisi olan ölkələrdən biri olduğunu vurğulayıb.
AİHM-ə gəlməmişdən əvvəl Avropa paytaxtlarında bəzi işlərin siyasiləşdiyinə diqqət çəkən Fidan: “Bu, hüquqi və texniki bir iş olmaqdan, Türkiyədə daxili siyasətə tərəf olmağa doğru gedən bir davadır. Bunu siyasiləşdirsən, qanundan kənara çıxsan, alacağın cavab bu olacaq, niyə qəribə gəlirsən? Əgər bir məsələ Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinə getməzdən əvvəl Berlin küçələrində nümayişlə başlayırsa, Avropanın bəzi parlamentlərində deputatlar təşkilatlanırsa, bu iş siyasi təzyiq kimi qəbul edilərək Türkiyəyə gətirilirsə, bu, bir roblemə çevrilir", - deyə qeyd edib.
Siyasiləşmiş bir işə cavabın da siyasi olacağını vurğulayan Fidan: “Bunun heç bir qəbahəti yoxdur. Biz bunu deyəndə başa düşdülər. Bizə prinsiplə, gəlin. Bunu siyasiləşdirməyin. Siyasiləşəndə Türkiyədə daxili siyasi rəqabətin bir parçası olursan”, - deyib.
“Biz PKK-nın qəti düşməniyik”
Fidan, sərhəd əməliyyatları ilə bağlı: “Xüsusən də bəzi millət vəkilləri bunu gündəmə gətirib. Onlar qəti şəkildə elə bir təsəvvür yaradırlar ki, guya dövlətimiz kürdlərə düşməndir. Biz bunu tamamilə rədd edirik, belə bir məsələ yoxdur. Əslində bütün bu rəvayətlərdən kürd sözünü çıxarıb ora PKK-nı qoymaq lazımdır. Deməli, biz PKK-nın qəti düşməniyik”, - deyib.
Ərbil administrasiyası ilə Türkiyə arasında çox yaxşı münasibətlərə gəlincə, Fidan sözlərini belə davam etdirdi: “Bizimlə heç bir problemi olmayan, istər kürd, istər ərəb, istərsə də başqa bir millət olsun, bizə silah doğrultmamısansa, bizimlə problem yoxdur. Bu, onların öz konstitusiya problemidir, bizə silah çəkmədikcə heç kimlə problemimiz yoxdur. Bəs hazırda Ərbilin bölgədəki ən böyük dostu kimdir? Türkiyə Respublikası. Kürd administrasiyası deyilmi? Kürd administrasiyası. Niyə buranı və Türkiyə Cümhuriyyətini qəti şəkildə anti-kürd kimi təqdim etmək cəhdi var? Deməli, bu son dərəcə yanlış bir dildir, mən bu dili qəbul etmirəm. Bu ədalətsiz dildir. Deməli, burada fundamental dəyərlərdən, hüquqlardan, hüquqdan danışılırsa, bu dildən imtina etmək lazımdır”.
“Türkiyənin immiqrasiya ilə bağlı ən böyük tezisi immiqrasiya yaradan yerlərdəki problemlərə baxmaqdır”
Türkiyənin Suriya məsələsində konstruktiv rol oynamağa çalışdığına diqqət çəkən Fidan: “Bildiyiniz kimi, son 6-7 ildə müxalifətlə rejim arasında heç bir qarşıdurma olmayıb. Biz bu münaqişəni alovlandıran tərəfdə deyilik. Biz siyasi həll yolunu gözləyirik və bunu üçün çalışırıq. Hər fürsətdən istifadə etməyə çalışırıq, amma açığı, rejimin hazırda öz müxalifəti ilə barışıq yolunda ciddi addımlar atdığını görmürük”, - deyə bildirib. O, Türkiyənin suriyalı qaçqınları zorla yola salmaq siyasətinin olmadığını vurğulayıb.
Miqrasiya probleminin qlobal problem olduğunu vurğulayan Fidan: “Hazırda bütün inkişaf etmiş, təminatlı və sabit ölkələrə ciddi qaçqın, qeyri-qanuni mühacir axını var. Bu, əslində qlobal ədalətsizliyin, qlobal gəlir bölgüsü problemlərinin, siyasi sistemlərin problemlərinin, müxtəlif maskalarda davam edən müstəmləkəçiliyin, müasir müstəmləkəçiliyin nəticəsidir”, - deyib.
Fidan bildirib ki, Türkiyənin miqrasiya ilə bağlı ən böyük tezisi miqrasiyaya səbəb olan yerlərdəki problemlərə baxmaqdır.
Qlobal miqrasiya probleminə qarşı qlobal mübarizənin ortaya qoyulması lazım olduğunu bildirən Fidan: "Bundan təkcə Türkiyə əziyyət çəkmir. Bölgələrində sabitlik olan bütün inkişaf etmiş ölkələr bundan təsirlənir. Yəni bu, Türkiyənin inkişafının, öz bölgəsində təməlinin, sabitliyinin nəticələrindən biridir. Ona görə də biz regional sabitliyə, regional iqtisadi layihələrə, inkişaf layihələrinə siyasət kimi önəm veririk”, - deyə o bildirib.
Şimali Kipr Türk Cümhuriyyətində (ŞKTC) daşınmaz əmlak üçün müraciət edən İsrail vətəndaşlarının iddiaları ilə bağlı Fidan 2000-ci ildən bəri İsrail vətəndaşları tərəfindən ŞKTC-də 200-dən çox daşınmaz əmlak müraciəti edildiyini və İsrailin bütün ölkələr arasında 12-ci yerdə olduğunu bildirib.
ŞKTC-də üçüncü ölkə vətəndaşlarına daşınmaz əmlak satışının ancaq Nazirlər Şurasının razılığı ilə həyata keçirilə biləcəyini xatırladan Fidan: "Vasitəçilərin köməyi ilə edildiyi deyilən məsələlər var. Bunlar araşdırılır. ŞKTC-ni müstəqil və suveren dövlət kimi tanıdığımız üçün bu narahatlığı ŞKTC səlahiyyətlilərinə çatdırırıq”, - deyib.
“Biz İsrail zülmünün davam etməməsi və sona çatması və bölgədə iki dövlətli həll yolunun həyata keçirilməsi üçün lazım olan hər şeyi etməyə davam edəcəyik”.
Fidan xüsusilə Ər-Riyad sammitindən əldə edilən nəticələrlə bağlı Qəzza ilə bağlı tənqidlərin edildiyini bildirib. Nəticələrdə nüvə silahının müəyyən edilməsi, məskunlaşanların terrorçu kimi müəyyən edilməsi, bütün üzv dövlətlərin hər cür təzyiqə əl atması və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsi kimi ilk dəfə gündəmə gətirilən bir çox konkret mövzuların olduğuna diqqət çəkib.
Fidan bildirib ki, Türkiyənin İsrailin Qəzzaya hücumları ilə bağlı addımı birtərəfli səydən çox, bütün aktorları kollektiv şəkildə səfərbər etmək məqsədi daşıyır: “Biz burada keçmişlə müqayisədə çox uğurlu olduğumuzu və müəyyən bir təzyiq elementinin meydana çıxmağa başladığını görürük”, - deyə o qeyd edib.
Fidan, İsrailin Qəzzaya hücumları ilə bağlı alınan qərarları təqib etmək üçün İslam Əməkdaşlıq Təşkilatında (İƏT) Türkiyənin də olduğu 7 ölkədən təmas qrupu yaradıldığını bildirib. O qeyd edib ki, qrup bu gün Çində fəaliyyətə başlayıb və noyabrın 21-də Rusiyanın paytaxtı Moskvada davam edəcək.
Fidan: "İsrail zülmünün davam etməməsi, sona çatması və bölgədə iki dövlətli həllin həyata keçirilməsi üçün nə lazımdırsa etməyə davam edəcəyik", - deyib.
Nazir Fidanın açıqlamalarından sonra Xarici İşlər Nazirliyi və onun müvafiq qurumlarının büdcələri komissiyada qəbul edilib.
Qadir, Bizimyol.info
