Heç dinlədiyiniz musiqinin rəngini görmüsünüzmü? Yoxsa gördüyünüz rəngin dadını bilirsiz? Ya da günlərin qoxusu ola bilərmi? Bir az qəribə səslənsə də, əslində bir çox insan bu vəziyyəti yaşayır və buna "sinesteziya" deyilir.

Bizimyol.info xəbər verir ki, bu barədə "webtekno" araşdırma dərc edib.

Sinesteziya çoxdan elm adamlarının diqqətini duyğu təcrübələrini qarışdırmaq qabiliyyətinə malik olan qeyri-adi bir fenomen kimi cəlb edib. Bəzi insanlar rənglərin dadına baxa, dinlədikləri mahnının qoxusuna və ya rəqəmlərin toxumasını hiss edə bilərlər.

Sinesteziya bir hiss tərəfindən stimullaşdırılan bir cismin, səsin, qoxunun və ya düşüncənin başqa bir hiss tərəfindən stimullaşdırılmasına səbəb olur. Buna görə də biz çox vaxt rəngi faktura, nömrəni zövqlə və ya musiqini qoxu ilə əlaqələndirə bilərik.

Beləliklə, sinesteziya tam olaraq nə deməkdir?

Deməliyik ki, bir az mürəkkəb səslənir. Beləliklə, əvvəlcə sinesteziya sözünün mənşəyinə baxaq. Sinesteziya yunan sözü olub, birləşmiş mənasını verən “sin” və məna mənasını verən “anesteziya” sözlərindən ibarətdir.

Mürəkkəb məna da adlandıra biləcəyimiz bu söz hədəf duyğuya müraciət etməli olan stimulun qeyri-ixtiyari olaraq digər hissləri işə saldığı vəziyyətdir. Yaxşı, sözün mənşəyi sizə uyuşmaq mənasını verən anesteziyanı xatırladırmı?

Daha sadə dillə desək, cümə axşamı günü 49 rəqəmi ilə eyniləşdirmək və ya mavi şirniyyat dadına sahib olmaq sinesteziya nümunələridir. Bu misalda gözlər təkcə görmə duyğusunu aktivləşdirmir, həm də dad duyğusuna turş dadı ötürür, bu da hisslər arasında çaşqınlığı göstərir. Əgər belə bir vəziyyətə düşsəniz, tək deyilsiniz.

Son bir neçə ildə sinesteziya anlayışı haqqında eşitməyimizə baxmayaraq, əslində bu yeni deyil.

Sinesteziya, yəni rəng və musiqinin fiziki qarşılığı olub-olmaması fikri 17-ci əsrdə yunan filosofları tərəfindən başlanıb. Lakin ilk rəsmi tərif 19-cu əsrdə ingilis alimi Frensis Qalton tərəfindən verilib.

Qalton cəmiyyətin hərəkətlərini və düşüncələrini müşahidə edərək cəmiyyətin kiçik bir hissəsinin "sensor çaşqınlığı" yaşadığını müşahidə edib. Onun oxuduğu cəmiyyətlərdə notların rəngi (məsələn, Do notu qırmızıdır) və ya 7 rəqəminin yaşıl olduğunu deyirdilər. Qalton öz müşahidələri nəticəsində sinesteziya anlayışını da yaradıb.

Sinesteziya yaşayan insanlara "sinestet" deyilir. İlk sənədləşdirilmiş sinestet 1812-ci ildə müəyyən edilmiş avstriyalı həkim Georg Tobias Ludvig Sachs  olub.

Hamımıza tanış olan, lakin adını çəkə bilmədiyimiz sinesteziya niyə baş verir?

Qorxacaq bir şey yoxdur, sinesteziya xəstəlik deyil. Bu, əslində anadangəlmə və ya uşaqlıqdan əldə edilən irsi bir vəziyyətdir. Uşaqlıqda mürəkkəb olan hiss orqanlarımız sonradan bir-birindən ayrılaraq ayırd etmə qabiliyyətimizi ortaya qoyur. Lakin bəzi hallarda bu hisslər bir-birindən ayrılmır və bir-birinə qarışır və nəticədə sinesteziya yaranır. Bununla belə, bəzi tədqiqatçılar bütün bəşəriyyətin sinesteziya ilə doğulduğunu və bu qabiliyyətin nevroloji zədələrə görə zamanla itirildiyini deyirlər.

Sinesteziya sonrakı yaşlarda da özünü göstərə bilər. Özünüzü "sinestet" olaraq təyin edirsinizsə, kiçik olanda rənglərini gördüyünüz kimi, böyüdükdə də rəqəmlərin rənglərini eyni şəkildə görməlisiniz. Çünki sinestetika uşaqlıqdan yetkinliyə qədər davam edən konsistensiyaya malik olmalıdır.

70-dən çox növü olan sinesteziyanın əsas növləri beş başlığa bölünür.

Bu beş başlığı sadalamadan əvvəl deməliyik ki, sinesteziya ikiyə bölünür. Bunlardan birincisi “Koqnitiv Sinesteziya” adlanır və simvollara, formalara, eləcə də zaman anlayışlarına (gün, həftə, saat və s.) müxtəlif xarakterik xüsusiyyətlər aid edir.

İkincisi "Uyğun Sinesteziya" kimi tanınır. Bu, eyni anda iki və ya daha çox hiss orqanının fiziki hissiyyatıdır. Deməli, bu, mahnıda "do" notunu eşitmək və onu qırmızı kimi görmək kimidir.

Bu beş ümumi sinesteziya hansılardır?

• Qrafem-Rəng Sinesteziyası: Bu sinesteziyaya malik insanlar hərfləri və rəqəmləri rənglə əlaqələndirirlər. Necə ki, yuxarıda qeyd etdiyimiz 7 rəqəmi yaşıl, 2 rəqəmi isə çəhrayı ilə əlaqələndirilir.
• Zaman-Rəng Sinesteziyası: Zaman-rəng sinesteziyasında sinestetlər günün müəyyən vaxtlarını rənglərlə əlaqələndirirlər. Məsələn, 12.00 narıncı, 21.00 isə qəhvəyi rəngdədir.
• Musiqi-Rəng Sinesteziyası: Dinlədiyimiz musiqi bizə müxtəlif rəngləri xatırladır. Dinləyərkən dinc hiss etdiyimiz mahnıların yaşıl və mavi rəngləri xatırlatması əslində tamamilə mümkündür.
• Səs-Rəng Sinesteziyası: Bu sinesteziyada rənglər təkcə dinlədiyimiz musiqidə deyil, eşitdiyimiz hər hansı bir səsdə də görünə bilər. Körpənin konfet çəhrayı kimi səsləndiyini görmüsünüzmü və ya həyəcan siqnalını eşitdiyiniz zaman qırmızı rəngi xatırladınızmı?
• Qeyd-Rəng Sinesteziyası: "Do" notu qırmızıdır və "Fa" notu yaşılımtıl sarı ola bilər.

“Sinetit” olmağın heç bir üstünlükləri yoxdur.

Araşdırmaya görə, sinetitlərin dünya əhalisinə nisbəti təxminən 4% olaraq təyin edilib. Bununla belə, bir çox insanlar hələ sinetitin olduğunu bilmirlər, buna görə də bu nisbət gələcəkdə dəyişə bilər.

Bir çox insanın fikrincə, Sinetitlər güclü bədii qabiliyyətə malik insanlardır. Araşdırmalara görə, təxminən hər 2000 adamdan birində sinetit var və sinesteziya daha çox qadınlarda və solaxay insanlarda müşahidə olunur.

Bir çox insana təsir edən və hələ də çox sevilən Vinsent van Qoq kinlidir. Yaxın tarixə nəzər salsaq, Pharrel Villiams, Lorde, Billie Eilish, John Mayer və Vladimir Nabokov da sinetit kimi görünür.

Sinesteziyası olan insanlar daha yaradıcı, istedadlı və yaxşı yaddaşa sahib olurlar.

Qadir, Bizimyol.info