Avropada insanlar sığınacaqlara kömək etməyə təşviq edilsə də, sahibsiz itlər problemi təkcə qanunlarla deyil, bütün cəmiyyətin əməkdaşlığı ilə aradan qaldırıla bilərdi.
Bizimyol.info xəbər verir ki, Türkiyə mətbuatında verilən məlumata görə, Avropa dövlətləri heyvan populyasiyalarına nəzarət etmək səylərinə çox əvvəldən başlayıblar.
1972-ci ildə Almaniyada “Heyvanların rifahı haqqında qanun” qüvvəyə minib. Bundan əlavə, 1987-ci ildə Avropa Birliyinin “Heyvanların Mühafizəsi Konvensiyası” qüvvəyə minib. Bütün Avropa ölkələrində sahibsiz itlərin sayına nəzarət etmək üçün bəzi əsas meyarlar tətbiq olunur. Bunları itlərin identifikasiyası, onların sterilizasiyası, sahibsiz heyvanlar üçün tam tutumlu sığınacaqların tikintisi, funksional heyvanların mühafizəsi qanunları və çəkindirici cəza qaydaları kimi sadalaya bilərik.
Avropa İttifaqının (Aİ) Heyvanların Rifahı Konvensiyasının 12-ci maddəsində üzv dövlətlərə sahibsiz itlərin sayını azaltmaq üçün lazımi tədbirlər görmək səlahiyyəti verilir. Bundan əlavə, heyvanların tutulması və zərurət yarandıqda ən az ağrılı şəkildə anesteziya edilməsi, heyvanların eyniləşdirilməsi, sterilizasiya edilməsi, sahibsiz heyvanların səlahiyyətli orqanlara bildirilməsinin təşviq edilməsi kimi qaydalar var.
Almaniyada tətbiqlər
Almaniyada yanında sahibi olmayan itlər sahibsiz küçə iti kimi müəyyən edilir. Almanların küçədə sahibsiz it görəndə "Tierheim" adlı bələdiyyə və ya təşkilatlara zəng etməsi qanuni bir öhdəlikdir. Bələdiyyələr və Tierheim müəssisələri tərəfindən sahibsiz itlər üçün federal inzibati orqanlar tərəfindən müəyyən edilmiş ərazilərdə sahibsiz itlər üçün yaşayış yerləri yaradılır və küçələrdə olan sahibsiz itlər sterilizasiya olunduqdan sonra bu ərazilərdə saxlanılır. Bundan başqa, yığılan sahibsiz itlərdən xəstə və əziyyət çəkənlər ağrısız üsullarla yatırılır. Alman cəmiyyətində sahibsiz itlərlə bağlı ən əhəmiyyətli həssaslıq, ətrafdakı itlərə birbaşa deyil, yardım təşkilatlarına və bələdiyyələrə yardım göstərməkdir. Bu yolla insanlar dolayı yolla bir çox itlərə kömək edə bilərlər.
İngiltərə nümunəsi
Böyük Britaniyada olan heyvanlar üçün yaxşı yaşayış mühiti təmin etmək öhdəliyi var. Ancaq Almaniya timsalında olduğu kimi, sahibsiz itlərin göründüyü yerlər bələdiyyələrə bildirilir. Bundan başqa, küçədə it görən şəxs itin sahibi məlum olduqda onu sahibinə aparmağa, sahibini müəyyən etmək mümkün olmadıqda isə onu yerli inzibati orqanlara təhvil verməyə borcludur. Bu öhdəlikləri yerinə yetirməyən şəxslər cərimələnir. Yerli inzibati orqanlar tərəfindən təyin edilmiş vəzifəli şəxs sahibsiz it tapdıqda və ya onun yanına gətirildikdə, sahibinin şəxsiyyəti müəyyən olunarsa, 7 gün ərzində onu sahibinə qaytarmağa borcludur. İtin sahibi olmadıqda və ya sahibi müəyyən edilmiş müddətdə onu götürməyə gəlmədikdə, məmur iti ona baxa biləcək birinə verə, sahibsiz itlərlə məşğul olan şəxsi sığınacaqlara verə bilər.
Fransada qaydalar
Fransadakı qaydalar ingilis qanunlarına bənzəyir. Yolda sahibsiz it aşkar edilərsə, fiziki şəxslər bu barədə bələdiyyəyə məlumat verməlidirlər. Bundan əlavə, şəxslər bələdiyyənin müəyyən etdiyi yerlərə bu itləri özləri də apara bilərlər. Bələdiyyə işçiləri tapılan heyvan varsa, sahibinə məlumat verir. Sahibi yoxdursa və ya iti götürmək üçün müraciət etmirsə, it tərk edilmiş sayılır. Tərk edilmiş itlərin şəxsi sığınacaqlara təhvil verilməsinə dair qərar verilə bilər və ya evtanaziya edilməsinə qərar verilə bilər. Bu proses zamanı it bələdiyyələr tərəfindən müəyyən edilmiş yerlərdə saxlanılır və ən yaxşı şəkildə baxılır.
Türkiyədə problemli bölgələr
Türkiyədə küçədə görünən iti, bunun üçün təlim keçmiş adamlar həssaslıqla yığırlar. Toplanan itlər 10 gün sığınacaqda saxlanılır və onlara qulluq edilir. Bu proses zamanı itin sahiblənməsi üçün elanlar verilir. Bir qayda olaraq, sahiblənməyən it 7 gün ərzində olduğu yerə buraxılır. Ancaq toplanan itin xəstəliyi yaxşılaşmazsa, it ağrıyırsa və ictimai sağlamlığı ciddi şəkildə təhdid edirsə, it yatırılır.
Göründüyü kimi, digər ölkələrlə müqayisədə Türkiyədə sahibsiz heyvanlarla bağlı tənzimləmələrdə çoxlu çatışmazlıqlar var. Şübhəsiz ki, sahibsiz itlərin populyasiyası təkcə qrupdakı zəif itlər üçün deyil, həm də pişiklər və digər oxşar canlılar üçün təhlükəli ola bilər, eləcə də insan həyatı və ətraf mühit üçün təhlükə yaradır.
Qida və su kimi resurslara çıxışı məhdudlaşdırılan sahibsiz itlər aqressivləşirlər. Aqressivləşən itlər həm ərazidəki digər heyvanlara, həm də insanlara zərər verə bilər. Bundan əlavə, qrupdakı bəzi itlər əldə etdikləri resursları onlarla paylaşmamaqla digər itlərə zərər verə bilər. Üstəlik, onların sayının durmadan arta biləcəyini nəzərə alsaq, bu əhalinin həm ətraf mühitə, həm də əhalinin sağlamlığına vuracağı zərər ciddi həddə çata bilər.
Ölkədəki digər problem isə 7332 saylı qanun dəyişikliyi ilə yaradılması bələdiyyələrə həvalə edilmiş heyvan baxım evlərinin lazımi şəraitdə olmaması və heyvanların tələbatını ödəməməsidir. Burada yaradılan heyvan baxım evlərinin lazımi şəraitə uyğun olub-olmaması yoxlanılmalı, heyvanların toplanması zamanı ekspert qruplarından istifadə olunmalı, reabilitasiya və sterilizasiya prosesləri mütəxəssislər tərəfindən aparılmalıdır və bütün bu proses nazirlik tərəfindən yoxlanılmalıdır. Bu əməliyyatların ciddi maliyyə yükü olduğunu da nəzərdən qaçırmaq olmaz.
Təkliflər
Bu kontekstdə ilk təklif ola bilər ki, şəhərlərdə, xüsusən də insan əhalisinin sıx olduğu yerlər “itsiz ərazilər” elan edilsin və itlərin kütləyə təsiri azalsın. Bu yerləri bələdiyyələr müəyyənləşdirəcək və onların yoxlanışını da bələdiyyələr həyata keçirəcək.
İlk növbədə əhali ilə yaxın ərazidə sahibsiz itlərin yaşamasının qarşısı alınmalıdır. İt sahiblərinin heyvanları identifikasiya edərək itlərini tərk etmələrinin qarşısını almaq üçün işlər aparılır. Bu dəyişikliklərə əlavə olaraq, heyvan sahibləri maarifləndirilməli, təlim keçməli və bu təlimdən sonra itlərə sahib olmağa icazə verilməlidir. Bütün bu səylərə baxmayaraq, itlərini tərk edənlərə qarşı qabaqlayıcı tədbirlər və cəza sanksiyaları yenə də artırılmalıdır.
İkinci vəziyyət, populyasiya daxilində itlərin yetişdirilməsinin məhdudlaşdırılması və ya dayandırılmasıdır. Bu sterilizasiya yolu ilə olmalıdır.
Sahibsiz bir itin əvvəlcə təlim keçmiş insanlar tərəfindən ağrısız və əziyyət çəkmədən yığılması vacibdir. Yığılan it sahə üzrə mütəxəssislər tərəfindən sterilizasiya edilməlidir. Toplanan və sterilizasiya edilən itlər inzibati orqanlar tərəfindən müəyyən edilmiş heyvan yaşayış yerlərində saxlanılmalıdır.
Heyvanların yaşayış yerləri sterilizasiya edilən və atılmış bütün itlərin yaşadığı yerlər olacaqdır. Buna görə də bu ərazilərin itlərin normal yaşaması üçün uyğun olması gözlənilir. İtlərin sterilizasiyası və onların yaşaması üçün resursların təmin edilməsi ciddi xərclərə səbəb ola bilər.
İtlərin yığılması, sterilizasiyası və onlara qulluq edilməsi bələdiyyələrə həvalə edilsə də, bələdiyyələrin bu xərci təkbaşına qarşılaması çətindir. Ona görə də sistemin davamlılığını təmin etmək üçün bələdiyyələrin sahibsiz heyvanlara qulluq etməsi üçün fond yaradılmalıdır.
Yaradılacaq fondlarla yanaşı, heyvansevərlər və qeyri-hökumət təşkilatları Almaniyanın timsalında olduğu kimi itlərə tək-tək kömək etməkdənsə, heyvanların yaşadığı yerlərə ianə verməyə təşviq edilməlidir. Bundan əlavə, heyvanların yaşayış yerlərinin idarə edilməsini özəl və ekspert bizneslərə həvalə etmək xərcləri azaltmağın başqa bir yoludur.
Şübhəsiz ki, onları yatırmaq üsulu sahibsiz itlərin sayına nəzarət etmək üsuludur. Halbuki heyvanların yuxuya buraxılması ancaq qanunda göstərilən şərtlər daxilində mümkün olmalıdır. Sahibsiz heyvanların yatırılması üsulu son çarə kimi istifadə edilməli, bu proses qanun və qaydalarda göstərilən prinsiplərə uyğun həyata keçirilməlidir.
Qadir Həzi, Bizimyol.info
