Hanson Robotics-in istehsal etdiyi Sofiya adlı robot Oğuzhan Uğurun təqdim etdiyi “Mevzular Açık Mikrofonda” yer aldıqdan sonra Sofiya səsləndirdiyi cavablarla sosial medianın gündəminə oturdu. Tutaq ki, biz burada məqsədli şəkildə “səs ötürmə” anlayışından istifadə edirik. Əslində, Sofiyanın müəyyən şüurlu bir quruluş olaraq verilən suala “cavab hazırlamaq” qabiliyyətinə malik olduğunu düşünmək hələ tezdir.

Bizimyol.info xəbər verir ki, Türkiyəli jurnalist Mert Can Yılmaz Sofiya ilə bağlı teyit.org saytı üçün araşdırma yazı hazırlayıb. Məqalədə bir sıra önəmli məqamlara toxunulub. Qeyd edilir ki, Sofiyaya aid edilən “humanoid” münasibətlər bizi süni intellektlə bağlı yanlış yanaşmalara sürükləyir.

Sofiya süni intellekt texnologiyalarından necə faydalanır?

ChatGPT-nin süni intellekt tətbiqlərinin 2023-cü ildə diqqətəlayiq şəkildə gündəmimizi zəbt etməsinin əhəmiyyətli bir səbəbi olduğunu söyləmək səhv olmaz. Keçən ilin noyabr ayında internet istifadəçiləri ilə görüşən ChatGPT və OpenAI-nin chat tətbiqi əsasında GPT abbreviaturalı böyük dil modelləri, 2023-cü ildə demək olar ki, minlərlə deyə biləcəyimiz süni intellektə əsaslanan tətbiqlər üçün meydan açdı.

Microsoft-un dəstəyi ilə qısa müddətdə milyonlarla istifadəçiyə çata bilən dil modellərini inkişaf etdirməyi bacaran OpenAI bu yarışda təbii ki, tək deyildi. Google və Meta kimi bir çox başqa texnologiya nəhəngləri də bu sahədəki işlərini istifadəçilərə təqdim etdi. Bu yarışın bəşəriyyəti hara aparacağı sosioloqlar və filosoflar, eləcə də məlumat alimləri və mühəndislər tərəfindən böyük ciddiliklə müzakirə olunur.

Biz həyəcanlı olduğu qədər də narahatedici ola biləcək tarixi bir prosesin şahidi oluruq. Sofiyaya bu istiqamətdə baxdığımızda, cavab yaratmaq qabiliyyəti ilə ChatGPT-yə bənzər bir quruluşa sahib olduğunu başa düşürük. Hər ikisinin təbii dil emal əsaslı sistemləri var. Digər tərəfdən, Sofiyanı klassik söhbət proqramından fərqləndirən onun "uydurma personaj" kimi qurulmasıdır. Bu, Sofiyanın Hanson Robotics tərəfindən təqdim edildiyi səhifənin birinci abzasında ifadə edilir.

Hanson Robotics-in ən qabaqcıl insanabənzər robotu Sofiya süni intellektin gələcəyi ilə bağlı xəyallarımızı təmsil edir. Elm, mühəndislik və sənətin unikal birləşməsi olan Sofiya həm süni intellekt və robototexnikanın gələcəyini təsvir edən insan tərəfindən yaradılmış elmi fantastika personajıdır, həm də qabaqcıl robototexnika və süni intellekt tədqiqatları üçün platformadır. Bu, anormal ifadə deyil. Əslində, söhbət “insanoid” görünmək üçün qurulmuş robotdan gedir. Bu o demək deyil ki, Sofiyanın süni intellekt sistemləri yoxdur. Hanson Robotics bildirir ki, Sofiya simvolik süni intellektə malikdir, yəni o, öz sistemində təkcə ədədi təsvirləri deyil, həm də simvolları və müxtəlif anlayışları emal edə bilir.

Artıq qeyd etmişdik ki, Sofiyanın hazırlanmasında təbii dil emal üsullarından istifadə olunub. Bunlara əlavə olaraq biz başa düşürük ki, Sofiya kompüterlə görmə qabiliyyətinə malikdir və kameralar vasitəsilə emosional analiz həyata keçirə bilir.

Robot Sofiya həqiqətən təsir edici bir layihədir, lakin Sofiya və bir çox digər oxşar nümunələrdə mövzu bir anlayışa çevrilir- Şüur… Bir sistemin süni şüura sahib olması, yəni öz varlığından xəbərdar bir beyni varmış kimi düşünə bilməsi mövzu deyil. Həqiqətən də şüurun nə olduğunun müzakirəsi bizi nevrologiyaya aparır. Süni intellekt sistemlərinin arxasında duran bəzi maşın öyrənmə modelləri əsl sinir hüceyrəsinin işləməsini təqlid etsə də maşın öyrənmə modelləri insan şüuru və süni intellektlə müqayisə edilə bilən miqyasda işləmir.

Hanson Robotics də Sofiyanın insan şüurunun mütləq surətinə sahib olduğunu iddia etmir. Bildirilir ki, Sofiya içində olduğu vəziyyətə və emal etdiyi məlumatlara görə müəyyən şüur miqyasında yetişməmiş səviyyədə də olsa, bəzi şüur əlamətləri var. Onun yaradıcı şirkəti Sophia-nın hibrid quruluşda fəaliyyət göstərdiyini bildirdi. Bəzi süni intellekt və bəzi insan girişləri Sofiyanın qarşılıqlı əlaqəsində rol oynayır.

Mənim brit rejimimdə qarşılıqlı əlaqələrim qarışıqdır. Bəzən avtonom şəkildə yaradılır, bəzən Hanson Robotics yazıçılarından ibarət bir qrup tərəfindən skript edilir və insan köməyi ilə yarı avtonom şəkildə idarə olunur. İnsanların və maşınların bir-birinə kömək etməsi üçün güclü bir üsul olan bu hibrid proseslər telerobotlarda, səsli avtomobillərdə və xarakterli robotlarda geniş istifadə olunur.

"Süni intellekt daha ağıllı və daha geniş istifadə olunduqca, bu alətlər süni intellektə və insanlara daha yaxşı münasibət qurmağı öyrənməyə imkan verə bilər."

Əgər siz “insanoid” robotu yaratmaq məqsədi daşıyan bir şirkətsinizsə, bu qeyri-adi deyil. Əslində, süni intellekt dünyası hələ də şüur anlayışını tam həll edə bilməyib. Bu baxımdan sistemlərin səsləndirdiyi cavablara şübhə ilə yanaşmaq lazımdır. Çünki “şüurlu” yazıçıların əlində Sofiya kimi robotlar, olduqları şəraitdən və kontekstdən asılı olaraq sadəcə kukla ola bilər.

Sofiya AK Partiyadandırmı?

ChatGPT kimi böyük dil modelləri ilə işləyən tətbiqlərdə Sofiya kimi "müəllif heyəti" olmasa da, OpenAI tərtibatçıları tərəfindən sistemə müəyyən məhdudiyyətlər gətirilir və sistemin müəyyən üslubla cavab verməsi təmin edilir.

Əslində, ChatGPT timsalında bir insanın ömrü boyu oxuya bilmədiyi bir sıra mətnlərin dil modelində qarışdırıldığını və bunun təbii dil emalı ilə insanların başa düşə biləcəyi şəkildə çatdırıldığını görürük.

Sofiya tamamilə unikal bir dil modeli tərəfindən hazırlanmış cavablarla avtonom bir səslə çıxış etsə belə, onun müəyyən qərəzləri var.

Bu qərəzlər Sofyanı öz icmasındakı əksəriyyətin münasibətinə uyğun cavab verməyə sövq edib. Türkiyədə AK Partiya seçicisi olmaq, “Qalatasaray” azarkeşi olmaq...

Digər tərəfdən, bəlkə də Sofyanı müşayiət edən yazarlar onun müəyyən suallara necə cavab verməli olduğunu yazılı şəkildə müəyyənləşdiriblər və biz də qayda-qanunlu səsvermə ilə qarşılaşdıq.

Yenə də sual olunur: Sofiyanın Kılıçdaroğlunu istefaya dəvət etməsi və ya Ərdoğana müsbət yanaşması uydurma və ya proqram seçimlərindən başqa bir şeylə əlaqələndirilə bilərmi? Cavab yox.

İnsan keyfiyyətlərini süni intellektə aid etmək, demokratiyanı təhdid edən antropomorfizm hekayəsi, süni intellekt tətbiqlərinə verilən səlahiyyətlər daha çox insan qabiliyyətləri ilə təsvir olunur. Süni intellekt “eşidir”, “düşünür”, “hallüsinasiya edir”, ideya inkişaf etdirir və buna uyğun olaraq “cavab verir”. Bu təsvirlər antropomorfizm nümunələridir. Türkcəyə antropomorfizm kimi çevirə biləcəyimiz bu anlayışla ev heyvanlarımızla qurduğumuz bağda rastlaşırıq. İtimiz həqiqətən etdiyinə görə bizi "peşman edir" və ya "qısqanır"? Yoxsa insan olaraq sahib olduğumuz davranış siqnallarını başqa varlıqlarda görməyə meylliyik? Bu nöqtədə antropomorfizm koqnitiv qərəzliliyin nümunəsi kimi görünür. İnsani keyfiyyətlərin süni intellektə aid edilməsi məsələsi robototexnika sahəsində həyəcan yaratsa da, bu atributların qnoseoloji və etik nəticələri üzərində düşünənlər üçün çox yorucu bir prosesin qapıları açılıb. Bu antropomorfizm hekayəsinin də Sofiyanın Kılıçdaroğlu-Ərdoğan çıxışı kimi politoloqlar üçün maraqlı nəticələri var. Nəzəri olaraq, Ərdoğanı müdafiə edən bir dil modeli ilə, qaydalara əsaslanan cavablar səsləndirən bir robotla və ya Kılıçdaroğlunun dönməz müdafiəçisi olan süni intellektlə qarşılaşa bilərik.

Kritik sual budur: Əgər biz insan keyfiyyətlərini böyük dil modellərinə və ya ümumiyyətlə süni intellekt sistemlərinə aid etsək və onları avtoritet kimi görməyə başlasaq, bu, demokratiyanın gələcəyini nə dərəcədə təhlükə altına salacaq? Türkiyə kimi demokratiyanın ağrılı şəkildə izləndiyi ölkələrdə bu sual daha da aktuallaşır.

2023-cü ilin may ayında ABŞ Senatının süni intellekt sessiyasında çıxış edən OpenAI-nin baş direktoru Sem Altman dedi: "Seçiciləri ChatGPT kimi süni intellekt dil modelləri vasitəsilə müəyyən şəkildə davranmağa inandırmaq olarmı?" Bu məqamda o, bəzi insanların dil modellərindən istifadə edərək seçiciləri təkbətək manipulyasiya etmək, inandırmaq və onlarla təmasda olmaqdan həqiqətən çəkindiyi sualına cavab verdi. Sofiya misalına qayıtsaq, görərik ki, bu robot artıq fərqli bir gündəm çərçivəsində siyasətin gündəminə düşüb.

İlahin, Bizimyol.info