Türkiyə və Suriyadakı zəlzələdən bir neçə saniyə əvvəl insanlar səmada mavi işıq görüblər.

Bizimyol.info xəbər verir ki, təbii fəlakətin sirli xəbərçisi haqqında RİA Novosti  xüsusi material hazırlayıb.  Həmin məqalədə bildirilir ki, zəlzələnin baş verdiyi yerin üstündəki səmada yaranan flaşları alimlər güclü elektrik sahələri ilə əlaqələndirirlər. Onların sözlərinə görə, bu, mexaniki stressin boşaldılmasının başqa bir nəticəsidir.

“Zəlzələlərin əksəriyyəti litosfer plitələrinin sərhədləri kimi xidmət edən dərin qırılmalarda baş verir. Türkiyə və Suriyada üç belə lövhə birləşir: Anadolu, Ərəbistan və Afrika.

Ərəbistan şimala, Türkiyənin böyük hissəsinin yerləşdiyi Anadolu isə qərbə doğru irəliləyir. Sürtünmə nəticəsində süxurların sürüşməsinin qarşısı alınır, enerji toplanır. Gərginlik kritik bir dəyərə çatdıqda qəfil sürüşmə baş verir.

Enerjinin bir hissəsi dağıntıya səbəb olan seysmik dalğalar şəklində buraxılır, bir hissəsi isə istiliyə çevrilir”,- deyə məqalədə qeyd edilib.

Məlumata görə, "zəlzələ işıqları" (zəlzələ işıqları və ya EQL) adlanan qeyri-adi işıqlandırma effektlərinin ilk səbəbi pyezoelektrik effektdir.

Rusiya Elmlər Akademiyasının Kosmik Tədqiqatlar İnstitutunun baş elmi işçisi, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Sergey Pulinets deyir ki, Yer səthində normal elektrik sahəsinin gücü hər metrə 100-150 volt təşkil edir. Alim qeyd edir ki, zəlzələdən əvvəl bu rəqəm hər metrə bir neçə kilovolta qədər sıçrayır. Hava elektrik boşalmaları atmosferin yalnız aşağı təbəqələrində, bir neçə kilometr yüksəklikdə auroraya bənzər bir parıltı yaradır.

Qırılma zonasında mexaniki gərginlik süxurların qopmasından əvvəl, yəni zəlzələdən dərhal əvvəl maksimuma çatır. Müvafiq olaraq, bu anda elektrik sahəsinin gücü də zirvədədir.

Pulinets belə izah edir: "Parıltı atmosfer qazlarının oyanmasına səbəb olur. Elektronlar daha yüksək enerji səviyyəsinə keçirlər və geri qayıtdıqda işıq dalğası yayırlar. Şüalanmanın rəngi dalğa uzunluğu ilə, yəni onların arasındakı fərqlə müəyyən edilir".

Digər amil bir alim isə deyir ki, həm elektrik boşalmaları, həm də nasazlıq zonasından dərin qazların buraxılması ilə əlaqəli havanın ionlaşmasıdır.

Alim deyir: "Yer qabığında çoxlu müxtəlif qazlar var. Litosferin bütövlüyü pozulduqda onlar səthə çıxırlar. Orada həmişə nəcib qazlar, o cümlədən radioaktiv radon olur. O, parçalananda çox yüksək qazlar (ionlaşmanı gücləndirən enerji alfa hissəcikləri) buraxır.

Atmosferdəki su molekullarına yüklənmiş ionlar bağlanır. Böyük klaster ionları havada dağılmış süspansiyon əmələ gətirir. Belə aerozol mühitlərində (məsələn, duman və ya tüstü buludlarında) elektrik daha sürətli yayılır”.

Məqalədə qeyd edilir ki, təəssüf ki, atmosfer elektrikinin parlaq parıltıları afterşoklardan bir neçə saniyə əvvəl baş verir. Onlar fəlakət barədə erkən xəbərdarlıq etmirlər, lakin bunun üçün onları yaradan fiziki proseslərdən istifadə edilə bilər.

Bildirilir ki, Sergey Pulinets və həmkarları litosfer-atmosfer-ionosfer birləşməsinin (Lithosphere-Atmosphere-Ionosphere Coupling - LAIC) modelini işləyib hazırlamışlar ki, bu da bir sıra amillərin təhlili əsasında zəlzələləri proqnozlaşdırmağa imkan verir

"Su molekulları klaster ionlarına "yapışdıqda" rütubət kəskin şəkildə aşağı düşür. Məsələn, Türkiyədə fevralın 6-da baş verən ilk zəlzələdən əvvəl rütubət bir neçə saat ərzində 100%-dən 35%-ə düşüb. Fevralın 20-də hətta daha nəzərə çarpan - rütubət sıfıra düşdü, sonra isə yüz faiz bərpa olundu”, - deyə tədqiqatçı deyir.

Qeyd edilir ki, çatlaqlar bağlandıqdan sonra ionlaşma dayanır və rütubət yüksəlir. Tez-tez yağış yağır və kəskin şəkildə, bir neçə saat ərzində temperatur dörd-beş dərəcə aşağı düşür. Hətta fevralın 6-da Türkiyəyə qar yağıb.

Elektrik xassələrinin dəyişməsi atmosferin yuxarı təbəqələrinə də təsir edir. Alimlər müəyyən ediblər ki, ionosferdə peyklərdən qeydə alına bilən anomaliyalar güclü tektonik hərəkətlərdən bir neçə gün əvvəl yaranır.

LAIC modeli, yalnız seysmik aktivliyi nəzərə alan ənənəvi yanaşmadan fərqli olaraq, bütün fiziki amillərə əsaslanır. Müəlliflərin fikrincə, onların ardıcıl təzahürü - radonun konsentrasiyasının artması, səth havasının temperaturunun artması və nəhayət, ionosfer anomaliyaları birmənalı olaraq, qaçılmaz zəlzələdən xəbər verir.

Leyla Mirzə, Bizimyol.info