ABŞ Konqresinin Nümayəndələr Palatasının sədri Nensi Pelosinin Tayvana səfəri Vaşinqton və Pekin arasında gərginliyi daha da artırıb. Bayden Administrasiyası ABŞ-ın “Vahid Çin” siyasətinə sadiq qaldığını iddia etsə də, Pekin bu prinsipin ABŞ tərəfindən dəfələrlə pozulduğu qənaətindədir.
“Tayvan” ABŞ və Çin arasındakı “böyük güc rəqabətində” mərkəzi rol oynayır. Bu rol təkcə Tayvanın qlobal yarımkeçirici sənayesində ilk mövqeyi ilə bağlı deyil. Dünyanın dəniz ticarət yollarının kritik kəsişməsində yerləşən Tayvan ABŞ və Çin üçün geosiyasi və geoiqtisadi baxımdan çox vacibdir. Buna görə də ABŞ Tayvanın Çinin nəzarətinə keçməsini istəmir. Bir neçə il ərzində cərəyan edən hadisələr ABŞ-ın “Vahid Çin” siyasətini genişləndirməyə çalışdığını göstərir. Bayden dəfələrlə Çinin işğalı halında ABŞ-ın Tayvanı müdafiə edəcəyini bildirib. Əksər müşahidəçilərə görə, bu “səhvlər” Çinə dolayı mesaj rolunu oynayır.
Bu yazıda “Anti-Çin Partiyası ” kimi qeyd etdiyimiz Çin əleyhdarlarına görə, Çinin iqtisadi yüksəlişinin davam etməsi ABŞ üçün ən ciddi təhlükədir. Əleyhdarlar Çinin yüksəlişini "ABŞ-ın süqutu" kimi qələmə verirlər. Son qırx ildə ABŞ-ın qlobal iqtisadiyyatdakı payı azaldığı halda, Çinin payı artmaqdadır. Çinin iqtisadi inkişafı onun hərbi və texnoloji gücünün artması deməkdir. Bu tendensiyalar Çinin ABŞ-a qarşı qlobal sistemdəki rolunu artıran xətt üzrə irəliləyir.
ABŞ və Çin arasındakı “əsas ziddiyyəti” bu şəkildə ümumiləşdirmək olar.
Məhz bu kontekstdə “Tayvan böhranı” dərinləşir. Birləşmiş Ştatlar Çinin mümkün işğalına qarşı müdafiə qabiliyyətini inkişaf etdirmək üçün Tayvana hərbi dəstək verir. Hərbi analitiklər bu siyasəti “kirpi strategiyası” kimi xarakterizə edirlər. "Anti-Çin Partiyası"nın "fövqəladə" qanadı ABŞ-ın daha çox iş görməsini istəyir. “Fövqəladə”qanad Çinin Tayvanı işğal etməsi vaxtını “2030-cu ildən əvvəl” əvəzinə “2025-ci ilə qədər” olan vaxta çəkir. Ona görə də ABŞ bütün gücünü Çinə yönəltməlidir. “Anti-Çin Partiyası”nın “fövqəladə” qanadının Çin siyasəti ilə bağlı təkliflərini də “Siyasiləşmiş Hərbi-Diplomatik-Geoiqtisadi Müharibə Strategiyası kimi təsvir edə bilərik.
Pekinin də gözü ABŞ-dadır. ABŞ-ın Tayvanı silahlandırması Pekin rəhbərliyini daha sürətli hərəkət etməyə sövq edə bilər. İndi bu problem, iqtisadiyyatları bir-birinə qarışan ABŞ və Çinin bir-birindən ayrılacağı təqdirdə qlobal iqtisadiyyatın üzləşə biləcəyi çətinliklərlə qarışıb.
Pelosinin Tayvana səfəri zamanı Çin, Tayvan boğazında keçirdiyi hərbi təlimlərin sərhədlərini genişləndirib. Təlimlər zamanı Tayvan yaxınlığında çoxlu raket düşərkən, 5 raket Tokionun “eksklüziv iqtisadi zona” elan etdiyi sulara düşüb. Analitiklər bu atışmaları ABŞ bazalarına ev sahibliyi edən Yaponiyaya mesaj kimi şərh edirlər. Sözügedən analitiklər hesab edirlər ki, bu atışlar Yaponiyada müdafiə xərclərinin artması tendensiyasını gücləndirəcək.
Birləşmiş Ştatlar Tayvan boğazının girişindən uzaqda - Hind-Sakit Okeanda "USS Ronald Reagan" təyyarədaşıyan gəmisini yerləşdirib. ABŞ, həmçinin Hind-Sakit okeanda “Minuteman III” raketinin sınaqlarını təxirə salıb. Gecikmə ABŞ hökumətindəki Çin əleyhdarlarının ciddi reaksiyasına səbəb olub. Respublikaçı senator Tom Kotton Bayden Administrasiyasını Pekinə ABŞ-ın raket sınaqları cədvəlini verməkdə ittiham edib.
Nensi Pelosini daşıyan hərbi təyyarə Malayziyadan Tayvana gedən dairəvi marşrutla hərəkət edib. Kuala Lumpurdan havaya qalxan bu təyyarə Çin qüvvələrinin hərəkətdə olduğu Cənubi Çin dənizindən keçmək əvəzinə, İndoneziya və şərqi Filippin üzərindən Tayvana doğru istiqamətini dəyişib. Bu marşrutla getmək Pelosinin əlavə üç saat sərf etməsinə səbəb oldu. Təbii ki, bütün bu tədbirlər hərbi qarşıdurmaların yarada biləcəyi mümkün risklərin qarşısını almaq məqsədi daşıyırdı.
Digər tərəfdən, Pekin ABŞ ilə bir çox mövzularda, xüsusilə də “iqlim böhranı” ilə mübarizə mövzusunda ünsiyyət mexanizmlərini dondurub. ABŞ-a nəzər salsaq, Tayvan boğazı bir neçə gün ərzində “normal” vəziyyətinə qayıdacaq. Əksər amerikalı hərbi analitiklər isə Çinin Tayvan boğazında təlim sərhədlərini genişləndirməsinin “yeni status-kvo” olmasından narahatdırlar.
Hadisələr göstərir ki, ABŞ və Çin arasında “böyük güc rəqabəti” təhlükəli səviyyəyə çatıb. Tayvan bu dəqiqə divardan asılan tüfəng kimidir və iki ölkə arasındakı "kim ən güclüdür marafonu”nda bir gün partlayacaq.
Mətin Şükürlü, Bizimyol.info
