Azərbaycan Ermənistan üzərində qələbəni qeyd edir və bunun həqiqətən ciddi səbəbləri var

Rusiyanın tanınmış qəzetlərindən olan “Vzqlad” Qarabağdakı müharibə ilə bağlı analitik yazı dərc edib. Yazını oxucularımıza təqdim edirik.

Qarabağda yeni müharibənin başlamasından düz 1 ay keçir. Erməni qoşunlarının geri çəkilməyə məcbur olduqları onsuz da aydındır. Azərbaycan Prezidenti Əliyev «Burada yeni reallıq yaranıb və Ermənistan bunu nəzərə almalıdır»- dedi və bu doğrudur. Ermənistan ordusu niyə daha zəif oldu və döyüşlərə hazırlaşarkən hansı səhvlərə yol verdi?

1 ay ərzində Azərbaycan Silahlı Qüvvələri bir sıra uğurlara imza atmış, Qarabağdakı müdafiə xəttini sındırmış və onlarca kilometr irəliləmişdir. Xüsusən, cəbhənin cənub sektorundakı erməni qüvvələrinin müdafiəsi ipdən asılıdır və bu qüvvələr Ermənistan üçün fəlakətli nəticələrlə məhv edilə bilər. Buradakı döyüşlər erməni qoşunlarının strateji məğlubiyyətindən danışmağa əsas verir. Bunu demək üçün bir qədər tez olsa da, Ermənistan üçün müharibənin ilk ayının nəticələri ürəkaçan deyil.

Kəşfiyyat uğursuz oldu

Ermənistan yayda, demək olar ki, bütün cəbhə boyu ara-sıra atışmalar başladığı zaman baş verənlər barədə düşünməli idilər. Lakin müvafiq erməni strukturları bütün bunlara lazımi qiymət verə bilmədi. Azərbaycan tədricən dərin ordu hissələri daxil olmaqla bütün ordunun ən döyüşə hazır hissələrinin bir araya gətirildiyi 2 şok korpusu yaratdı. Təmas xəttinə yaxın anbarlar tikildi, yanacaq təchizatı sistemləri quruldu. Bütün bunlar kompleks kəşfiyyat manipulyasiyalarına əl atmadan, sadəcə, durbinlə görülə bilərdi.

Bundan əlavə, Ermənistan kəşfiyyat xidməti ölkənin siyasi rəhbərliyinə rəqibin hansı silahları, hansı miqdarda və nə üçün aldığının düzgün qiymətləndirməsini çatdırmadı. Bu satınalmaların təhlilinə əsasən, Yerevan Bakının istifadə etməyə hazırlaşdığı hərbi taktika modelini qura bilər və ona qarşı mübarizə təşkil edə bilərdi. Hər şeydən əvvəl, bu, irəliləyən batalyon taktiki qruplarını dəstəkləyən xaricdən gətirilən pilotsuz təyyarələrə (PUA) və özüyeriyən artilleriya vasitələrinə aiddir. Bütün bunlar, erməni hərbçilərinin rəqibin cəbhənin digər tərəfində nələr qurduqlarını anlamaları üçün kifayət edə bilərdi.

Psixoloji səviyyədə Ermənistan 1994-cü ildə Azərbaycan üzərində qələbə xatirələrinə güvənirdi. Azərbaycan ordusunun aşkar say və keyfiyyət üstünlüyünə baxmayaraq Xankəndi və Yerevanda onları «o vaxt qalib gəldik, indi də Bakıya çatacağıq» əfsanəsi alovlandırdı. Azərbaycana qarşı alçaq münasibət sayıqlığın itirilməsinə səbəb oldu.

Müttəfiqlərlə əlaqə itkisi

Bir vəziyyət də çox vacibdir. Son 1 ildə erməni hərbçiləri Moskva ilə əlaqələrini itirdilər və 2 ölkə arasında kəşfiyyat sahəsində əlaqələr məhdudlaşdırıldı və bu, Ermənistanın siyasi rəhbərliyinin təşəbbüsü ilə edildi. Nikol Paşinyanın baş nazirliyi dövründə 3 kəşfiyyat rəisi dəyişdirildi və yeni rəislərin heç birinin heç bir səriştəsi yox idi və Qərbin təklifi ilə sırf siyasi məqsədlə təyin olunmuşdu.

Bütün bunlar daxili təkəbbürlə çoxalan daxili anti-Rusiya ritorikası ilə müşayiət olundu. Qarabağdakı rejimin bəzi liderlərindən «ruslara ümumiyyətlə ehtiyacımız yoxdur, özümüz Bakıya gedəcəyik» kimi ifadələr eşidilirdi.

Üstəlik, son 6 ayda Ermənistan ordunun şəxsi heyətindən vaxtilə Moskvada təhsil almış zabitlərin kütləvi şəkildə işdən çıxarılmasına məruz qaldı.

Hava təhlükəsini görməməzlik

Qarabağdakı hava hücumundan müdafiə sistemi əsasən, «Os», «Kruq» və «Kub»lardan dan ibarətdir. Bu, “köhnə formatlı” Azərbaycanın aviasiyasından qorumaq üçün kifayət hesab edilirdi (Ermənistanda hələ S-300 də var), lakin yüzlərlə İsrail və Türkiyə PUA-ları Bakı tərəfindən satın aldıqdan sonra bu sistemlərin hamısı yararsız oldu. Köhnəlmiş qısa mənzilli sistemlər yetərli deyildi. Qarabağda fiziki cəhətdən az sayda hava müdafiə sistemi var, Azərbaycanın PUA-ları isə lap çoxdur.

Yerdəki erməni qüvvələri PUA-ların zərbələrindən ağır itkilər verir, bundan başqa, azərbaycanlılar məqsədyönlü şəkildə Ermənistanın buradakı hava hücumundan müdafiə sistemlərini raketlər və uzaq mənzilli toplarla vurdular.

Ermənistan bu sahədə Azərbaycanla rəqabət edə bilmədiklərini etiraf etdi. Ermənilərdə praktik olaraq heç bir hücum PUA-sı yoxdur ki, bu da Azərbaycan hücum edən quru qoşunlarının, xüsusilə çöl zonasında parad kimi hərəkət etməsinə imkan verir.

Köhnəlmiş taktiki baxışlar

Ermənilərin Qrabağdakı müdafiə sisteminin ön xətti mərkəzi və cənub sektorlarında 1990-cı illərdə, təhlükəsizlik kəməri adlanan çöl zonasında inşa edilmiş bir neçə ardıcıl istehkam xəttinə söykənirdi. Bu müdafiə əslində 25 il işlədi. Ancaq dörddə bir əsrdə Azərbaycan və ordusu çox dəyişdi, ancaq hərbi gerçəkliyin qavranılması da daxil olmaqla Ermənistanda heç bir şey dəyişmədi. Yeni vəziyyətdə «təhlükəsizlik kəməri» nin çöl zonasını başqa tədbirlər və üsullarla saxlamaq olardı. Çünki, Cəbrayıl, Füzuli, Hadrut, Zəngilan və Qubadlının itkisi perspektivi adi gözlə görünürdü. Nəticədə nə oldu?

İndi cənub sektorundakı Azərbaycan qoşunları 2-ci müdafiə xəttinə çatıb və Ermənistandan gələn əsas təchizat yolu olan «Laçın dəhlizi» ni kritik şəkildə təhdid edir. Azərbaycanlıların düz bir xəttdə 10-15 kilometr məsafədə olduqları Laçının itkisi, ermənilər üçün həqiqətən strateji bir fəlakət olar. Bundan əlavə, hazırda cənubda əhəmiyyətli bir ərazinin itirilməsi ciddi siyasi problemlər və Ermənistan üçün mənəvi məğlubiyyət deməkdir. Qarabağdakı bir aylıq döyüşlərin nəticələrindən sonra Azərbaycan ordusunun cənub cəbhəsində ciddi irəliləyişi böyük bir qələbə və böyük bir siyasi nailiyyət hesab edilə bilər.

Strateji səhv hesablamalar

Bölgənin xəritəsinə baxsanız, Qarqar çayı boyunca yerləşən mərkəzi zona Azərbaycanın mümkün zərbəsinin əsas və vacib istiqamətinə bənzəyir. Ağdamın xarabalıqları arasından birbaşa Xocalıya, sonra Xankəndinə. Ermənilərin ana müdafiə xətti dörddə bir əsr boyunca təşkil edilmişdi. Ancaq məhz mərkəzi sektorda azərbaycanlılar hücumu heç olmasa təqlid etməyə də çalışmadılar. Cəbhənin bu sektorunda sıx bir artilleriya duelləri aparılır, ancaq başqa bir şey yoxdur. Lakin erməni tərəfi mərkəzi sektorda davamlı olaraq böyük bir qüvvə saxlamağa məcburdur ki, bu ssenari də, məsələn, cənubda erməni əsgərləri üçün “katyollar”təşkil etmək üçün istifadə edilə bilər.

Erməni Baş Qərargahının ya ümumiyyətlə səfərbərlik planının olmadığı, ya da bir sıra qəribə xüsusiyyətlərdən əziyyət çəkdiyi təəssüratı yaranır. «Dağlıq qalanı» nı (Qarabağın dağlıq hissəsi-red) müdafiə etmək üçün həqiqətən 40-60 min canlı qüvvə lazımdır, lakin bu da, mobil müdafiənin təşkili üçün açıq şəkildə yetərli deyil. Ermənilər passivdirlər, sadəcə ortaya çıxan təhdidlərlə mübarizə aparırlar.

Azərbaycan tərəfi əməliyyatlarda təşəbbüsü tam ələ alıb və qüvvələri bütün cəbhə boyu yenidən yerləşdirməyə, yeni qruplar yaratmağa, ehtiyatları artırmağa və yeni planlara başlamağa qadirdirlər.

Cənub cəbhəsindəki «təhlükəsizlik kəməri» nin çoxunu itirən ermənilər artıq əks-hücum əməliyyatları barədə düşünə belə bilmirlər, o cümlədən 1 ay ərzində itirilən ərazini necə geri qaytarmaq barədə. Əlbətdə ki, bu, Ermənistan üçün hərbi-strateji bir çıxılmaz vəziyyətdir.

Azərbaycan siyasi möhlətdən qüvvələri yenidən fromalaşdırmaq, bölmələri gücləndirmək və yeni hücum planları hazırlamaq üçün istifadə edəcəkdir. Ermənilər indi yalnız passiv müdafiəyə hazırdırlar.

Bildirək: erməni qüvvələrinin cəbhənin cənub sektorundakı məğlubiyyətinin səbəbləri strategiya, zəka və qismən də psixologiya məsələlərindədir. Bütün bu ağır səhvlərdən bəziləri təkcə Paşinyanın hakimiyyəti dövrünə deyil, ümumiyyətlə İrəvanın son 25 ildə cəbhədə baş verənlərə qəribə münasibətindən bəhs edir. Axı hər kəs Qarabağdakı hərbi intiqamın Azərbaycan üçün hakim milli strategiya olduğunu çox yaxşı bilirdi- bununla belə, Yerevanda heç kim köhnə müdafiə sxemlərini yeni hərbi reallıqlara uyğunlaşdırmaq üçün barmağını qaldırmadı.