Qarabağ Gündəm Cəmiyyət Hadisə Siyasət Dünya Sağlamlıq Sosial-İqtisadi
2018-ci ilin iqtisadi hadisələri - Uğurlar, problemlər və təkliflər...

“Vətəndaş 2 min kreidt əvəzinə 7 min ödəyib, bank yenə də əl çəkmir”

Daha bir il tarixə qovuşmaq üzrədir. Yola salmaqda olduğumuz 2018-ci il daha çox iqtisadi islahatlar, böyük layihələrin gerçəkləşməsi və əhəmiyyətli qanun dəyişiklikləri ilə yadda qalır. Bu il inzibati üsulla da olsa, manatın məzənnəsinin sabitləşməsinə nail olunsa da ərzaq və qeyri-ərzaq məhsullarının bahalaşmasının ağırlığı vətəndaşların çiyninə yüklənib.

2018-ci ilin mühüm iqtisadi layihələri

2018-ci il həm də mühüm iqtisadi layihələrin gerçəkləşməsilə tarixə keçmək üzrədir.

Bizimyol.info Modern.az-a istinadən həmin hadisələrin qısa xornologiyasını təqdim edir:

14 may 2018-ci ildə Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Ələt qəsəbəsində Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı Kompleksinin açılışı keçirilib.

İyunun 12-də Türkiyənin Əskişəhər şəhərində TANAP qaz kəmərinin istifadəyə verilməsi mərasimi baş tutub.

18 iyulda Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının ərazisində “SOCAR Polymer” layihəsi çərçivəsində inşa edilən polipropilen zavodunun açılışı olub.

2018-ci ilin mühüm iqtisadi hadisələrindən biri də iyulun 23-də Latviyanın paytaxtı Riqada "Azərbaycan Ticarət Evi"nin açılmasıdır.

Ölkəmiz üçün digər əhəmiyyətili hadisə avqustun 12-də Qazaxıstanın Aktau şəhərində Rusiya, Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan və İran liderlərinin sammitinin keçirilməsi, zirvə toplantısının yekunu üzrə region üçün tarixi sənəd - Xəzər dənizinin statusuna dair Konvensiyanın imzalanmasıdır.

Daha bir addım 2 sentyabrda Çin Xalq Respublikasının Urumçi şəhərində “Azərbaycan Şərab Evi”nin açılması ilə atıldı.

Həmin ayda tarixin yaddaşına köçən mühüm yeniliklərdən biri də ölkə başçısının Masallı Sənaye Məhəlləsinin açılışını etməsi oldu.

Sentyabrın 27-də isə ölkəmizin regionda daha da möhkəmlənməsinə xidmət edən IX Azərbaycan-Rusiya Regionlararası Forumu keçirildi.

Oktyabrın 19-da bütün dünyanın diqqəti Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) Türkiyənin İzmir şəhərinin Əliağa bölgəsində inşa olunan STAR Neft Emalı Zavodunun (SOCAR Turkey Aegean Refinery) açılışına yönəldi.

Noyabrın 12-də Şanxayda Azərbaycanın ilk “Şərab evi” açılıb.

Ölkə əhəmiyyətli daha bir iqtisadi uğur noyabrın 16-da Prezidentin iştirakı ilə açılışı gerçəkləşən Sumqayıt Kimya Sənaye Parkının rezidenti inşaat kimyəviləri zavodunun, “Tabaterra” QSC-nin tütün məmulatları istehsalı fabrikinin, “Baku Non Ferrous and Foundry Company” MMC-nin əlvan metallar və ferroərintilər zavodunun fəaliyyətə başlamasıdır.

Dekabrın 4-də Bakı şəhərində XXIV beynəlxalq “Bakutel–2018” telekommunikasiya, innovasiya və yüksək texnologiyalar sərgisinin keçirilməsini, dekabrın 6-da isə Polşanın paytaxtı Varşavada “Azərbaycan Ticarət Evi”nin açılmasını da mühüm iqtisadi hadisə hesab etmək olar.

“Ölkə durğunluq trayektoriyasından çıxdı”

Milli Məclisin deputatı, İqtisadi və Sosial İnnovasiyalar İnstitutunun rəhbəri Əli Məsimli Modern.az-a geridə qoymaqda olduğumuz ili iqtisadi aspektdən şərh edib.

Parlamentari bildirib ki, 2018-ci il hələ başa çatmasa da, özündən əvvəliki dövrlə müqayisədə bir sıra məqamlara görə fərqlənir:

“2017-ci ildə Azərbaycanda ÜDM-in 0,1 faiz artımı fonunda 2018-ci ilin 10 ayının nəticələrinə görə, ÜDM 0,8 faiz artıb. 2016-cı ildə Azərbaycanda 12 faiz, 2017-ci ildə isə 13 faiz inflyasiya olub, ərzaq mallarnın qiymətləri isə rəsmi statistikaya görə15 faiz, əslində daha çox artıb. Əhalinin gəlirlərinin artımı isə inflyasiya tempindən 2 dəfə geri qaldığından real gəlirlər aşağı düşüb. Bu ilin 10 ayında inflyasiyanın 2,4 faiz artımı fonunda orta aylıq əmək haqqının 2,8 faiz, əhalinin nominal gəlirlərinin 8 faiz artması timsalında əsas göstəricilərin müqayisəsi göstərir ki, Azərbaycan iqtisadiyyatı 2018-ci ildən başlayaraq, durğunluqdan artım trayektoriyasına çıxmağa başlayıb”.

2018-ci ilin digər illərdən fərqi...

Ə.Məsimlinin fikirincə, 2018-ci ilin özündən əvvəlki 2015-2017-ci illərlə müqayisədə əsas fərqli cəhəti məhz ölkə iqtisadiyyatının durğunluq mərhələsindən artıma keçməsidir:

“Bu il qeyri-neft sektorunda artım 1 faiz, sənaye istehsalında 1,5 faiz təşkil edib. Kənd təsərrüfatı bu müddətdə 5 faiz artıb. Valyuta ehtiyatlarımız da artaraq, 45 milyard ABŞ dollarına çatıb. Doqquz ayda xarici ticarət dövriyyəsi 34 faiz, ixrac 38 faiz,o cümlədən qeyri-neft ixracı 13 faiz artıb. İkinci fərq bu il büdcə müzakirələrinin əvvəlki illərdən fərqli olaraq 3 oxunuşdan keçməsi və deputatların bütün təkliflərinin çoxu olmasa da, bir qisminin həyata keçirilməsi üçün büdcədə əlavə vəsaitin nəzərdə tutulması oldu. Bununla belə ölkə iqtisadiyyatı qarşısında duran bir sıra problemlərin həlli 2018-ci ildə alınmadı, 2019 və ondan sonrakı illərə qaldı”.

Növbəti ilə transfer olan problemlər

İqtisadçı problemlərdən də danışıb:

“İlk növbədə Azərbaycanda iqtisadi artım tempi potensial imkanlarımızdan xeyli aşağıdır. Rəsmi hökumət proqnozlarında 2018-ci il üçün 2 faiz artım nəzərdə tutulsa da, 10 ayda hələlik 0,8 faiz artım olub. Halbuki, dövlət maliyyəsindən səmərəli istifadə edilsəydi, təkcə onun miltiolikator effektləri 3 faiz ətrafında artım verə bilərdi. Əhalisi ildə orta hesabla 1,2-1,3 faiz artan Azərbaycana 0,8 faizlik yox, azı 4 faizdən yüksək artım lazımdır ki, əhalinin güzəranının yaxşılaşdırılmasının əsas real iqtisadi bazası yaransın. Amma neft bumu mərhələsində hər il orta hesabla dünya iqtisadiyyatından 5-6 dəfə, MDB-nin orta göstəricilərindən 2,5-3 dəfə yüksək sürətlə artan Azərbaycanda 2018-ci ildə artım tempi dünya iqtisadiyyatının orta artım tempindən 3 dəfə, MDB-nin orta artım tempindən 2 dəfə aşağıdır. Təhlil göstərir ki, harda işlər yaxşı təşkil edilib və qoyulan səmayələr öz təyinatına görə səmərəli istifadə edilirsə, orada artım tempi də yüksəkdir. Məsələn, 2018-ci ildə qeyri-neft sənayesində artım 10 faiz olmaqla ölkə üzrə artım tempini 10 dəfə üstələyir. Rəsmi hökümət proqnozlarına görə, 2019-cu ildə iqtisadiyyatımızda 3,6 faiz, 2020-2022-ci illərdə isə orta hesabla 3,4 faiz artım gözlənilir. Bu, özündən əvvəlki illərlə müqayisədə yaxşı hesab edilsə də (o da yalnız islahatları dərinləşdiririlməsi şəraitində özüna doğrulda bilər), o deməkdir ki, Azərbaycan hələ 2022-ci ilə qədərki orta perspektivdə də 2011-ci ildən başlanan aşağı artım templəri ilə inkişaf etmə trayektoriyasından çıxa bilməyəcək. Bu qədər potensialın qarşıısında buna qətiyyən yol vermək olmaz”.

“Azərbaycanda əməkhaqqı Rusiya və Qazaxıstandan aşağıdır”

Deputat qeyd edib ki, bütün potensial imkanları səfərbər etmək və islahatları dərinləşdirmək yolu ilə 2020-ci ildən başlayaraq 5 faiz və ondan yüksək artım trayektoriyasına çıxmaq imkanlarını işə salmaq lazımdır:

“İkinci qrup problemlər, sosial xarakterli problemlərdir və xeyli dərəcədə elə iqtisadi artım templərinin aşağı düşməsindən və milli gəlirin, eləcə də büdcə xərclərinin ədalətsiz bölgüsündən qaynaqlanır. Bizdə iqtisadi artım templəri MDB-nin və regiondakı orta artım tempindən aşağı düşdüyündən, bu qədər böyük potensialın qabağında, orta əmək haqqının da region ölkələrindəki səviyyədə olması və hətta ondən da aşağı düşməsi riskini yaradıb. Azərbaycan üçün həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq aləmdə ciddi mənfi fikir yaradan belə hallara da qətiyyən yol vermək olmaz. MDB-nin 3 əsas enerjidaşıyıcılı ölkəsini müqayisə etdikdə görürük ki, Qazaxıstanda ÜDM-in (yeni yaradılan dəyərin) 30 faizindən çoxu, Rusiyada 45 faizindən çoxu, Azərbaycanda isə 20 faizindən azı əməyin ödənilməsinə gedir. Əhalinin gəlirlərində əmək haqqının payı Rusiyada 66 faiz, Qazaxıstanda 68 faiz, Azərbaycanda cəmi 33faiz təşkil edir. Büdcənin sırf sosial xərcləri Rusiyada 36 faiz, Qazaxıstanda 44 faiz, Belarusda 46 faiz, Özbəkistanda 54 faiz, Azərbaycanda isə müxtəlif prizmalardan yanaşma üzrə 26-32 faizdir. Deməli, orta əmək haqqının Rusiyadakından 2 dəfə, Qazaxıstandakından isə 1,3 dəfə az olması, daha çox milli gəlirin və sadaladığımız digər göstəricilərdəki geriliklə bağlıdır. Həmin mənbələri işə salıb, büdcə təşkilatlarında çalışanların maaşlarının qaldırılması istiqamtində addımlar atılmasını zəruri hesab edirik”.

Parlamentari hesab edir ki, müasir mərhələdə alternativi olmayan insan kapitalının üstün inkişafına dayanan innovasiyalı inkişaf modelinin reallaşdırılmasına çalışılmalıdır:

“Yeni yaradılan dəyərin bölgüsündə ədalətın təmin edilməsi, kölgə iqtisadiyyatının dairəsinin məhdudlaşdırılması, korrupsiyaya, məmur özbşınalıqlarına və bundan irəli gələn talançılıq hallarına, büdcə vəsaitlərinin xeyli hissəsinin gəlirli olmayan sahələrə, səmərəsiz və az səmərəli layihələrə və eyni infrastruktura dəfələrlə pul xərclənməsi praktikasına son qoyulması və sair bu cür üsullarla iqtisadi artım templərimizi və buna uyğun olaraq əhalinin gəlirlərini, əmək haqqı, pensiya və sairdə potensialımıza uyğun səviyyədə artırmaq olar.

Üçüncü qrup problemlər maliyyə-kredit, pul, bank sahəsində olan problemlərdir. 2018-ci ildə bu sahədə əsas müsbət məqam manatın 2017-ci ilin birinci rübündən başlanan nisbi sabitliyinin 2018-ci ildə də qorunub saxlanılması oldu. Bu, çox vacib amildir. Məhz daha çox manatın sabit qalması nəticəsində, bir tərəfdən 2016-2017-ci illərdən fərqli olaraq, 2018-ci ildə inflyasiya əhalinin nominal gəlirlərinin artım tempindən yuxarı qalxmadı, digər tərəfdən isə gəlirlərinin bank əmanətlərinin bankdan çıxarılmasının qarşısnının qarşısı alındı. Bununla belə, 2016-cı ilin 6 dekabrında ölkə prezidenti tərəfindən təsdiq edilmiş Strateji Yol Xəritəsində 2018-ci ildə bankların sağlamlaşdırılması prosinin başa çatacağı göstərilsə də, bu vacib məsələ həll olunmadı.

Eyni zamanda, özündən əvvəlki illərdə olduğu kimi, 2018-ci ildə də problemli kreditlər bank sisteminin əsas problemi olaraq qalmaqda davam etdi. Problemli kreditlər kredit portfelinin 14 faizini ötüb. Ölkə əhalisinin hər 4 nəfərindən birinin banka borcu var. 2015-ci ilin iki şok devalvasiyasından sonra əhalinin xeyli hissəsi və banklar həmin şoku hələ də hiss etməkdə davam edir. Banklara borcu olanlarla yanaşı, 1 milyon nəfərdən artıq vətəndaşımız borclara zamin olmaqdan əziyyət çəkir. Xeyli vətəndaşlarımız və biznes strukturları bank kreditlərinin girovuna çevriliblər. Bu problemi, xüsusən də xarici valyutada olan kreditlər problemini çözmək lazımdır ki, bankların sağlamlaşdırılmasına geniş yol açılsın. Xarici valyutada olan kreditlərlə bağlı problemə differensiallaşdırılmış şəkildə baxmaq lazımdır: qanunun bütün sərtliyini 2015-ci ilin devalvasiyalarına qədər borcunu vaxtında, səliqə ilə qaytaran və devalvasiyadan sonra artan borclarını qaytarmaq üçün gəlirinin imkan vermədiyi, eləcə də devalvasiya nəticəsində artan kreditləri qaytarmaq iqtidarında olmayan yoxsul təbəqəyə yox, banklarla əlbir olub kreditləri əslində qaytarmaq yox, qaytarmamaq üçün alanlara tətbiq etmək lazımdır. 2015-ci ilin devalvasiyalarına qədər borcunu vaxtında səliqə ilə qaytaran və devalvasiyadan sonra artan borclarını qaytarmaq üçün gəlirinin imkan vermədiyi şəxslərə güzəştlər edilməlidir. Borcu olan insanların əksəriyyəti aldığı borcun 2-3 qatını banka çoxdan ödəyib. Bəzi banklar həmin insanlardan artıq aldığından əlavə faiz, cərimə və sair formalı manupulyasiyalarla əslində almadığı kreditə görə pul tələb edirlər. Devalvasiyadan əvvəl 2 min manat kredit alıb, son 3 ildə 7 min manat qaytarmasına baxmayaraq, bəzi bankların hələ də belə insanların yaxasından əl çəkməməsi faktları obyektiv araşdırılmalı, müflisləşmə mexanizmi tətbiq edilməli və əhalinin aztəminatlı təbəqəsinin kredit borcları silinməlidir”.

Son xəbərlər
Bütün xəbərlər »